Sundhedsudvalget 2023-24
SUU Alm.del Bilag 355
Offentligt
2892995_0001.png
Suliap qiterpaarnerani
nalunaarusiaq
1960-imiit 1991-i ilanngullugu Kalaallit Nunaanni kiisalu Danmarkimi
efterskolini kalaallinik ilinniartulinni naartunaveersaatinut tunngatillugu
suleriaatsit atorneqarsimasut pillugit suliamut attuumassuteqanngitsunit
qulaajaaneq
Tenna Jensen
Ingelise Olesen
Janne Rothmar Herrmann
Mette Fransiska M. Seidelin
Kirsten Nystrup
Maja Cecilie Koch Christiansen
Bonnie Jensen
Gitte Adler Reimer
Ellen Bang Bourup
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Siulequt
Suliamut attuumassuteqanngitsunit qulaajaaneq kalaallit danskillu naalakkersuisuisa
isumaqatigiissuteqarnerat tunngavigalugu aallartinneqarpoq. Suliaq inuiaqatigiinnut
pingaarutilerujussuuvoq, aamma uagut suliffeqartut qulaajaanermik suliaqarnerput
tulluusimaarutigivarput. Ilisimatusartoqatigiit sulinertik 2023-mi juunimi aallartippaat, suliallu
qiterpaarnerani nalunaarusiap matuma nalunaarpaa qulaajaaneq ukioq ataaseq
ingerlareersimalersoq, aammalu ukiumut tulliuttumut kingullermullu maanna appakaattoq.
Ilisimatusaatigalugu sulineq pingaarnernik pingasunik immikkoortoqarpoq; katersuineq,
misissueqqissaarneq aamma ingerlatitseqqinneq. Ilisimatusartoqatigiit nalunaarusiap uuma
saqqummiunneqarnerani suli katersuinermiipput, oqaluttuanik aamma allagaatinik katersuineq
suli ingerlanneqarmat. Massakkumut misissueqqissaarneq aallartinneqarpoq, kisiannili
naammassineqarnissaa suli ungasilluni. Taamaattumik suliap qiterpaarnerani nalunaarusiaq una
ilisimatusartoqatigiit qanoq sulisimanerannik, suliap massakkut sumut killinneranik, aamma
piffissami aggersumi qitiutillugit suliassat suunerannik killiffimmik takutitsiffiuvoq.
28. juuni 2024
Gitte Adler Reimer
Rektoriugallartoq
Ilisimatusarfik
Morten Hulvej Rod
Direktøri
Statens Institut for Folkesundhed
Syddansk Universitet
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Qujanaq
Siullertut arnat oqaluttuartut qutsavigerusuppavut.
Tulliatut KNR, Tusass aamma Kalaallit Illuutaat qutsavigerusuppavut, misissuinermut atatillugu
tunniusimalluarlutik, qanilaarlutik aamma ikiuillutik pinerat pillugu. Aamma Nunatta Allagaateqarfia,
Rigsarkivi aamma naalagaaffimmi oqartussat qutsavigaavut, allagaatinik aamma uppernarsaatinik
takunninnissatsinnut immikkut ittumik ikiuussimanerat pissutigalugu.
Aamma suliassaqarfimmi sulialinnut, oqaluttuaminnik uagutsinnut tunniussinissaminnik toqqaasimasunut,
qujarusuppugut.
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Imarisaanut nalunaarsuut
Suliassap nassuiarneqarnera
............................................................................................................... 1
Tunuliaqutaq
.................................................................................................................................... 2
Siulequtsiussaq
................................................................................................................................. 2
Periuseq
........................................................................................................................................... 3
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut
.................................................................................................... 4
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartunut nalunaarsuut
......................................................................... 4
Ilisimannittutut oqaluttuartut sumiinnerisa siammasissusiannut nalunaarsuut
..................................... 5
Innuttaasunik ataatsimiisitsinerit aamma paasissutissiinernut aqqutigineqartut
................................... 5
Ilisimannittutut oqaluttuanik tunniussinissamik periarfissat
................................................................ 7
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, oqarasuaatikkut
.................................................................... 7
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, naapinnikkut
........................................................................ 7
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, allakkatigut...........................................................................
9
Ilisimannittutut oqaluttuarnermut atatillugu piareersimasoqarneq
..................................................... 9
Oqaatsitigut aamma allakkatigut oqaluttuarineqartunik suliarinninneq
................................................ 9
Pisimasoq pillugu allagaatit aamma inatsisit
....................................................................................... 10
Pisimasoq pillugu allagaatit aamma inatsisinik suliarinninneq
........................................................... 12
Massakkut unammilligassat
.............................................................................................................. 13
Najoqqutat
..................................................................................................................................... 15
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
2892995_0005.png
Suliassap nassuiarneqarnera
Danskit naalakkersuisui aamma Naalakkersuisut aalajangerput ”spiralilersuisimaneq” aamma
1960-imiit 1991-i ilanngullugu Kalaallit Nunaanni kiisalu Danmarkimi efterskoleni, kalaallinik
ilinniartulinni, naartunaveersaatinut tunngatillugu suleriaatsit atorneqarsimasut pillugit suliamut
attuumassuteqanngitsunit qulaajaaneq suliarineqassasoq.
Sundhedsministeri aamma Peqqissutsimut Naalakkersuisoq peqatigiillutik suliassap nassuiaataanik
suliaqarput, suliamut attuumassuteqanngitsunit qulaajaanissamut tunngaviliisuusumik.
Suliamut attuumassuteqanngitsunit qulaajaaneq makkuninnga qulaajaaffiussaaq:
1
•
•
•
•
Naartulernissamik pitsaaliuinermik suleriaatsip Kalaallit Nunaanni 1960-ikkunni
aallartinneqartup oqaluttuassartaa, tassunga ilanngullugu
"Spiralilersuisimaneq".
Spiralit atorneqalernissaannik aamma naartulernissap pitsaaliornissaanut
suleriaatsit allat eqqunneqarnerannik kingunilimmik aalajangiinerup
ingerlasimanera, tassunga ilanngullugit suliap aallartinneqarsimaneranut,
ingerlateqqinneqarneranut aamma naleqqussarneqarneranut suut
tunngaviusimanersut. Qulaajaaneq pisortaqarfinnit, suliffeqarfinnit aamma
pisortani sulisunit attuumassutilinnit isumaliutinik, aalajangiinernik aamma
iliuutsinik ilaqassaaq.
Suliap Kalaallit Nunaanni, aamma kalaallinut niviarsiaqqanut Danmarkimi
efterskolertunut qanoq ingerlanneqarsimanera. Piffissap ingerlanerani, aamma
Kalaallit Nunaanni nunap immikkoortuini peqqinnissaqarfinni kiisalu
ukioqatigiiaat assigiinngitsut akornanni suliap qanoq atuutilersinneqarsimanera
qulaajarniarneqassaaq. Aammattaaq ilisimannittut oqaluttuaat tunngavigalugit
suliap qanoq misigineqarsimanera qulaajarniarneqassaaq.
Piffissami tassani spiralilersuinermut, aamma Kalaallit Nunaanni, kiisalu
Danmarkimi efterskolini atuartunut Kalaallit Nunaanneersunut
naartulernissamik pitsaaliuinermi suleriaatsinut tunngatillugu inatsisitigut,
allaffissornikkut aamma peqqinnissakkut sullissinermi tunngaviit.
Arnat oqaloqatiginerisigut oqaaseq naartulernissamik pitsaaliuineq naartunaveersaatinut tunngatillugu
suleriaatsimut allanngortipparput. Oqaaseq naartulernissamik pitsaaliuineq suliassamut nassuiaammit
toqqaannartumik tigusaavoq, taamaattumillu matuma ilaani atorneqarluni.
1
1
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Qulaajaaneq Ilisimatusarfimmi Issittumi Atugarissaarneq pillugu Ilisimatusarfimmi aamma
Syddansk Universitetimi Statens Institut for Folkesundhedimi Innuttaasut Peqqissusiannik
Ilisimatusarfimmi inissisimavoq.
Ilisimatusartoqatigiit ilisimatusartunit arlalinnit makkunanngaanneersunik inuttaqarpoq:
Kulturimik, Oqaatsinik Oqaluttuarisaanermillu Ilisimatusarfik, Inuiaqatigiilerinermik,
Aningaasaqarnermik Tusagassiornermillu Ilisimatusarfik kiisalu rektori, Ilisimatusarfik
Innuttaasut Peqqissusiannik Ilisimatusarfik, Statens Institut for Folkesundhed, Syddansk
Universitet
Det Juridiske Fakultet, Københavns Universitet
Rigsarkivet
Tunuliaqutaq
Arnap 14-inik ukioqarluni akuersisinneqaqqaarnani spiralilerneqarsimanerminik misigisani
nutaarsiassaqartitsivimmi Sermitsiami (Krebs, 2021)) 2021-mi ulloq 21. juuni oqaluttuarivaa.
Sammisaq pillugu DR-ip podcastiliani 2022-mi ulloq 6. maaji saqqummiuppaa, tassani arnat arlallit
aamma siusinnerusukkut nakorsatut suliaqarsimasut piffissami tassani misigisatik oqaluttuaralugit
(DR, 2022).
Tusagassiuutitigut sammisaqarnerup tamatuma kingorna sammineqartoq
soqutigineqartorujussuanngorpoq, aammalu suliaq suliamut attuumassuteqanngitsunit
qulaajarneqarnissaa Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu politikerinit piumasarineqarluni. Arnat
arlallit assingusumik misigisaqarsimallutik tamanut ammasumik oqaluttuarput. Meeqqanut,
Inuusuttunut, Ilaqutariinnut Peqqissutsimullu Naalakkersuisoq, Mimi Karlseni, 2022-mi ulloq 15.
maaji nalunaarpoq, danskit spiralilersuinermik suliaqarsimanerannut tunngatillugu qulaajaanissaq
pillugu ataatsimeeqatigiinnissaq anguniarlugu danskit sundhedsministeriat, Magnus Heunicke,
attaveqarfiginiarlugu (Kristensen, 2022). Qulaajaanermik suliassap nassuiarneqarnera
suliarineqarpoq, suliarlu 2023-mi ulloq 30. maaji aallartinneqarluni (Naalakkersuisut;Løhde &
Karlsen).
Siulequtsiussaq
Ilisimatusartoqatigiit suliassamut nassuiaat naapertorlugu sulipput, ilisimatuussutsikkut sulinermi
tunngavissaq tassani siunnerfilerneqarluni.
2
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
2892995_0007.png
Suliap ingerlanneqarnerata ukiuani maanna siullermiippugut, aammalu pilersaarutit malillugit
killiffimmut paasissutissanik katersuinerinnaajunnaarluni misissueqqissaarnermik
imaqarnerusussamut ikaarsaariartuaassalluta.
Sulineq manna tikillugu nalunaarusiami nassuiarneqarpoq. Ataatsimut isigalugu periutsit
sulinitsinni malitavut, kiisalu sulinerup killiffia tassani nassuiarneqarlutik. Massakkut
unammilligassat, nalunaarusiap inaarutaasup naammassineqarnissaanik kinguaattoorutaasussat,
nalunaarusiap naggataani nassuiarneqarput.
Periuseq
Ilisimatusarnermi ilisimatusartoqatigiit sulinerat pingaarnernut pingasunut agguataarneqarpoq.
Katersuinerup ingerlanneqarnerani ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, pisimasoq pillugu
allagaatit, inatsisit aamma ilisimatusaatigalugu allaaserisat katersorneqarput. Suliassap
nassuiarneqarnerani apeqqutigineqartut akissuteqarfigineqarnissaat siunertaralugu
misissueqqissaarnerup ingerlanneqarnerani paasissutissat katersorneqartut
misissoqqissaarneqassapput. Allannertaata suliarineqarnerani nalunaarusiat suliarineqassapput,
suliassap nassuiarneqarnerani akissutissanik ilisimatusartoqatigiit suliaqarnerat
nalunaarusiarineqassallutik.
Suliap ingerlanneqarneranut piffissamut- aamma suliap ingerlannissaanut pilersaarut, ima
isikkulik, malinneqarpoq.
Suliamut attuumassuteqanngitsumik
3
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut
Arnanit, aamma suliassaqarfimmi sulialinnit ilisimannittutut oqaluttuarineqartunik katersuineq,
suliap qanoq misigineqarsimaneranik qulaajaasussaq, 2023-mi oktobarimi aallartinneqarpoq.
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartunik tunniussinissamut periarfissat assigiinngitsut
ilisimatusartoqatigiinnit pilersinneqarput. Naapinnikkut, ilisimatusartumut oqarasuaatikkut,
aamma oqarasuaammut nammineerluni akisartumut oqaluttuarineqartunik tunniussinissaq
periarfissaapput. Oqaluttuarineqartunik allakkatigut tunniussinissaq aamma periarfissaavoq,
nittartagaq pisortatigoortoq Sullissivik aqqutigalugu. Oqaluttuarineqartut nammineq toqqaaneq
naapertorlugu kalaallisut danskisulluunniit tunniunneqarsinnaapput.
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartunut nalunaarsuut
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartunit katersukkat 2024-mi 1. juuni katillugit ukuninnga ilaqarput:
•
•
•
•
•
•
Arnanit ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, oqaatsitigut = 196
Arnanit ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, allakkatigut, Sullissivik aqqutigalugu =
16
Arnanit ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, allakkatigut, Nunatta
Nakorsaaneqarfianit ingerlateqqinneqartut = 140
Suliassaqarfimmi sulialimmit ilisimannittutut oqaluttuarineqartoq, allakkatigut = 1
Suliassaqarfimmi sulialinnit oqaluttuarineqartut, oqaatsitigut = 6
Suliassaqarfimmi sulialinnit oqaluttuarineqartut, allakkatigut, Sullissivik
aqqutigalugu = 0
Kisitsisit qulaani taaneqartut inaarutaasumik nalunaarusiap saqqummiunneqannginnerani
allannguuteqarsinnaapput, ilisimannittutut oqaluttuarineqartunik katersuineq 2024-mi 1.
oktobarip tungaanut suli ingerlasussaammat.
Oqaluttuarineqartut arnanit katillugit 352-init, aamma suliassaqarfimmi sulialinnit arfineq-
marlunnit pissarsiarivagut. Tamarmik katinneranni oqaluttuarineqartut 359-iullutik. Arnanit
oqaluttuaminnik allakkatigut tunniussisunit qulingiluat oqaatsitigut oqaluttuarnissartik aamma
toqqarsimavaat, tamatuma itisiliinissamut periarfissiinera pissutigalugu. Taamaalillutik
oqaluttuarineqartut inunnit 350-ineersuupput.
Tamatuma saniatigut qulaajaanermut attuumassuteqanngitsumik nammineq ornigulluni,
oqarasuaatikkut aamma allakkatigut saaffiginnissutit tiguagut. Saaffiginnissutit assersuutigalugu
4
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
tassaasimapput, suleqatigiit eqqartuussivilersuussinissamik suliaqarlutik saqqummiussaqarnikut
attaveqarfiginissaannut arnat siunnersorneqarnissamik pisariaqartitsillutik, aamma nammineq
jornalerisat pissarsiariniarnerinut ikiorneqarnissamik, imaluunniit 1991-ip kingorna pisimasut
pillugit saaffiginnissutit. Saaffiginnissutit taakku misissueqqissaarluni sulinermi
ilanngunneqassanngillat.
Ilisimatusartoqatigiit tamatuma saniatigut qanigisaasunit ataasiakkaanit oqaluttuarineqartunik
tigusaqarput. Taakkuttaaq misissueqqissaarluni inaarutaasumik suliaqarnermut
ilanngunneqassanngillat, isumalluutivut arnanit aamma suliassaqarfimmi sulialinnit
oqaluttuarineqartunik suliaqarnermut atornissai salliutikkatsigu.
Ilisimannittutut oqaluttuartut sumiinnerisa siammasissusiannut
nalunaarsuut
•
Oqaluttuarineqartut nunap immikkoortuini tamani illoqarfinnit aamma sumiiffinnit
mikinerusuneersut tiguneqarput, Qeqqata Kommuniani sumiiffiit mikinerusut
minillugit. Oqaluttuarineqartut Kalaallit Nunaanni sumiiffinnit mikinerusunit
assigiinngitsunit 17-ineersut aamma illoqarfinnit 14-ineersut, kiisalu Danmarkimi
illoqarfinnit assigiinngitsunit 25-neersut tiguneqarput.
Arnat massakkut 50-it 89-illu akornanni ukioqarput. Taakku 1962-ip aamma 1991-ip
akornanni pisimasunik oqaluttuarput.
Arnat amerlasuut ilisimatusartoqatigiinni suliaqartut ilaannut namminneq
ilisimannittutut oqaluttuarnissaminnik periarfissaqarsimapput. Amerlanersaasa
oqarasuaatikkut taamaaliornissartik toqqarsimavaat. Ilisimannittutut
oqaluttuarineqartunit tamanit 71%-ii oqarasuaatikkut oqaluttuarineqarput.
•
•
Arnat aamma suliassaqarfimmi suliallit, ilisimannittutut oqaluttuaminnik tunniussisut, tamarmik
qulaajaanermut peqataanissaminnik akuersipput.
Innuttaasunik ataatsimiisitsinerit aamma paasissutissiinernut
aqqutigineqartut
•
Qulaajaanerup aallartinnerani innuttaasunik ataatsimiisitsinerit marluk
ingerlanneqarput. Nuummi ataaseq, 2023-mi ulloq 7. septembari, aamma
Odensemi ataaseq, 2023-mi ulloq 27. septembari ingerlanneqarlutik.
5
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Ataatsimiisitsinerni taakkunani marlunni onlinekkut peqataanissamik
periarfissaqarpoq. Ataatsimiisitsinerni taakkunani inuit katillugit 150-it
missaanniittut peqataapput.
•
Facebookimi quppernermik kiisalu nittartakkamik 2023-mi aggustimi
pilersitsisoqarpoq, attaveqarfigineqarsinnaasunut paasissutissat aamma suliassat
kalaallisut danskisullu saqqummiunneqarlutik.
Qulaani pineqartut paasissutissiissutiginiarlugit tusagassiorfinnut nalunaarutit
Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu tusagassiuutinut nassiunneqarput. Taakku KNR-
kkut aamma Sermitsiakkut 2023-mi 5. septembari taaneqarput.
(
Bertelsen &
Møller2023; Kristensen, 2023)
Tamatuma kingorna qulaajaaneq sunik nassataqassanersoq, kiisalu
suliarineqartussat il.il. pillugit innuttaasut ingerlaavartumik malinnaasinnaanissaat
siunertaralugu ilisimatusartoqatigiit paasissutissiinermut aqqutigisaat pillugit
paasissutissanik imalimmik animationsfilmimik suliaqartoqalertorpoq.
Paasissutissiinermut aqqutigineqartut kiisalu animationsfilmi Facebookimi Kalaallit
Nunaanni opslagstavlini 49-ni siammarterneqarpoq.
Animationsfilmi KNR-imi paasisitsiniaanertut marloriarluni aamma takutinneqarpoq
– taakku marluullutik pinermi ataatsimi sapaatit akunnerini marlunni
ingerlanneqarlutik (decembari 2023, januaari aamma februaari 2024).
Pingasoriarluni KNR-kkoortumik radiokkut paasisitsiniaanermik suliaqartoqarpoq,
pinermi ataatsimi sapaatip akunnikkaartumik sivisussusilimmik.
Suliassaqarfimmi sulialinnut (nakorsanut, ernisussiortunut, peqqissaasunut,
ilinniartitsisunut il.il.) siunnerfilimmik allagarsiisoqarpoq, suliaq pillugu
ilisimasaqarunik ilisimannittutut oqaluttuarnissaannik kaammattuutaasumik.
Allagarsiussaq suliatigut peqatigiiffinnut aamma suliaqaqatigiit atuagassiaannut
assigiinngitsunut 14-inut nassiunneqarpoq, taakkunannga qulingiluat
akissuteqarlutik, aamma tallimat ilaasortaminnut atuagassiamut
aamma/imaluunniit nittartagartik atorlugu saqqummiussinissartik toqqarsimallugu.
•
•
•
•
•
•
6
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Ilisimannittutut oqaluttuanik tunniussinissamik periarfissat
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, oqarasuaatikkut
•
Oqarasuaatit marluk sianerfigineqarsinnaasut pilersinneqarput,
ilisimatusartoqatigiinnut nalunaarutinik, kalaallisut imaluunniit danskisut,
nammineerluni akisartumut immiussinissamik periarfissaqarfiusut. Oqarasuaatit
taakku 2023-mi 1. oktobarimiit 2024-mi 1. oktobarip tungaanut ammatinneqarput.
Kalaallit Nunaanni sianerfigineqarsinnaasoq akeqanngitsumik
sianerfigineqarsinnaavoq, Danmarkimi sianerfigineqarsinnaasoq akigititat
nalinginnaasut atorlugit akeqarluni.
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, naapinnikkut
•
Illoqarfinni toqqarneqartuni ilisimatusartoqatigiinni suleqataasut ilaannik
naapitsinikkut ilisimannittutut oqaluttuarnissaq periarfissaanikuuvoq. Danmarkimi
illoqarfiit tallimat, aamma Kalaallit Nunaanni illoqarfiit arfinillit tikippavut. Nunani
taakkunani marlunni sumiiffiit tamaasa orninnissaannut
periarfissaqarsimanngilagut. Illoqarfiit toqqarneqartut inuttussusiat, kiisalu
illoqarfinni assiginngitsuni arnanit oqarasuaatikkut saaffiginnissutit tunngavigalugit
toqqaasoqarpoq.
Kalaallit Nunaanni Maniitsoq, Sisimiut, Ilulissat, Aasiaat, Paamiut tikippavut, kiisalu
oqaluttuarineqartunik ingerlaavartumik Nuummi tigooraalluta. Danmarkimi Esbjerg,
Aalborg, Århus, Odense aamma København tikippavut.
•
•
Kalaallit Nunaanni illoqarfinnik suli tikitassaqarpugut. Qaqortoq Narsarlu 2024-mi
aggustimi, kiisalu Tasiilaq amma Qaanaaq 2024-mi septembarimi/oktobarimilu
tikissallugit pilersaaruteqarfigaavut.
7
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
2892995_0012.png
= Sumiiffiit ilisimatusartoqatigiinnit
ulloq manna tikillugu tikinneqarsimasut.
= Sumiiffiit ilisimatusartoqatigiinnit
tikissallugit amigaatigineqartut.
= Ilisimatusartoqatigiit
ulluinnarni sumi inissisimasuunersut.
•
Tikiffissat qulaajaasut nittartagaatigut
https://www.uni.gl/ilisimatuutut-
misissuinerit/qulaajaaneq/
aamma Facebookimi qupperneratigut
https://www.facebook.com/qulaajaaneq/,
kiisalu illoqarfiit Facebookimi
opslagstavliisigut saqqummiunneqartarput.
•
Kalaallit Nunaanni illoqarfinni tikiffigisatsinni oqaluttuarineqartunik tigooraaneq
maannamut ataatsimiittarfinni, kiisalu pisuni ataasiakkaani arnat namminneq
angerlarsimaffiinut ornigunnikkut pisarput. Tamanna aamma 2024-mi tikiffissat
sinnerini periuserineqassaaq.
•
Århusip, Vejle-p, Odense-p, Aalborgip aamma Københavnip tikinneqarnerini Kalaallit
Illuutaat suleqatigineqarput, taakku attaveqarfigineqarsinnaasunut paasissutissat
ilaatigut nittartakkatigut inuit attaveqaqatigiittarfii aqqutigalugit
ingerlateqqinneqarnerinut ikiuullutik, kiisalu ilisimatusartoqatigiit atorsinnaasaannik
ininik atugassaqartitsillutik.
8
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, allakkatigut
•
Qulaajaanerup aallartinneqannginnerani arnanit oqaluttuarineqartunik allakkatigut
tigooraanissaq Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmit Sullissivik aqqutigalugu
ammaanneqarpoq. Taakku uagutsinnut tunniunneqarnissaat qulaajaanerup
aallartinneqarnerani siunertarineqarnikuuvoq. Maanna oqaluttuarineqartut 140-t
taakku tigunikuuagut, taakku tunniunneqarnissaannik arnat akuersissuteqarlutik.
Ilisimatusartoqatigiit 30.10.2023 aallarnerfigalugu Sullissivimmi elektroniskiusumik
namminneq immersugassaateqalernikuupput, innuttaasut oqaluttuaminnik
elektroniskiusumik tassuuna tunniussisinnaallutik.
•
Ilisimannittutut oqaluttuarnermut atatillugu piareersimasoqarneq
Arnanut, oqaluttuarnerminnut atatillugu tapersersorneqarnissaminnik pisariaqartitsisunut,
ikiuinissamik neqooruteqarnissaq danskit naalagaaffiata aamma Naalakkersuisut
akisussaaffigivaat. Periarfissat atuuttut taakku pillugit ilisimatitsivugut. Kalaallit Nunaanni
Isumaginninnermut Aqutsisoqarfiup neqeroorutaa Tusaannga (+299801180)
ilisimatitsissutigivarput, aamma Danmarkimi tarnip pissusiinik ilisimasalimmik Falckimeersumik
(+4570102012) marloriarluni akeqanngitsumik oqaloqateqarsinnaanermik periarfissamut
innersuussilluta.
Oqaatsitigut aamma allakkatigut oqaluttuarineqartunik suliarinninneq
Oqaatsitigut oqaluttuarineqartut tamarmik immiussissummut immiunneqarput. Immiussat
tamatuma kingorna PC-imut nuunneqarlutillu Nextcloud-imut toqqorneqartarput, taanna
tassaalluni paasissutissanik isumannaatsumik aamma isertuussiffiusumik toqqorterivik.
Ilisimannittutut oqaluttuarineqartup oqaatsitigut oqaluttuarineqareernerata kinguninngua
excelark-imut nalunaarsorneqartarpoq. Ilisimannittutut allakkatigut oqaluttuarineqartut tassunga
aamma nalunaarsorneqarput.
Misissueqqissaarnissamik suliaqarnissap pilersaarusiorneqarnera maanna aallartinneqarpoq.
Atortussat annertussusiat pissutigalugu misissueqqissaarnermik sulinitsinni ilaatigut
oqaluttuarineqartunik tamakkiisumik allaganngortinneqartunik, eqikkaalluni
allaganngortinneqartunik aamma immiussanik ataqatigiissitsilluta suliaqassaagut.
9
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Oqaluttuarineqartut tamarmik tamatuma kingorna itisiliilluni misissueqqissaarnermut atortoq,
software NVivo (v. 12), atorlugu misissoqqissaarneqassapput. NVivo ikiorsiullugu
immikkoortiterineq ineriartortinneqassaaq, taannalu koderinermik suliaqarnermi aallaaviussaaq.
Pisimasoq pillugu allagaatit aamma inatsisit
Qulaajaanerup pisimasuusimasumut tunngasortaa najoqqutanik assigiinngissitaartunik
tunngaveqarpoq. Taakku pingaarnertut pappialiaapput. Allagaatigineqartut amerlanerpaartaat
Nunatta Allagaateqarfianiillutillu Rigsarkivimiipput, arlalippassuilli allaniillutik.
Ilisimatusartoqatigiit qulaajaanerup aallartinneraniilli allagaatinik toqqortaatinik (oqartussat,
peqatigiiffiit il.il.) assigiinngitsunik 50-it sinnilinnik suliaqarsimapput. Maannamut poortukkat 800-
it missaanniittut, allagaatinik toqqortaatinut 35-nut agguataarsimasut, misissorneqareerput.
Maannamut atortussat toqqarneqartut 1/3-iisa missaanniittut misissornissaat suli
amigaatigineqartoq missiliuupparput. Tamanna qulaajaanerup aallartinneqarnerani
naatsorsuutigisanit annertuneruvoq. Tamanna suliassap nassuiarneqarnerani ajornartorsiutinik
taaneqartunik siusinnerusukkut sukumiisumik misissuisoqarnikuunnginneranut atatillugu
isigineqassaaq. Taamaattumik allagaatit sorpiaat atorneqassanersut ilisimaneqarnikuunngilaq,
tamatumalu saniatigut oqaluttuarineqartunik suliaqarneq paasissutissanik nutaanik
misissorneqartariaqartunik aqqutissiuussiffiuvoq. Ilisimatusarluni suliani, allagaatinik tunngavilinni,
ilisimatusartutut allagaatit annertussusiat, qanoq issusiat aamma qanoq aaqqissuussaanerat
apeqqutaasarput. Tamanna allagaatit misissorlugit aallartinnginnerini ilisimareerneqakkajunneq
ajorpoq.
Allagaatinik misissuinermi oqartussat attuumassutillit qitiusumi inissisimasut aallaavigineqarput,
Danmarkimut tunngatillugu Kalaallit Nunaat pingaarnertut akisussaaffeqarfiulluni, imaluunniit
taakku akisussaaffeqarfiisa ilaanniilluni. Nalinginnaasumik oqartussat allagaatinik annertuunik,
allagaatit pillugit allaaserisani piusuni itinerusumik nassuiarneqarsimanngitsunik, pigisallit
pineqarput. Taamaattumik allagaatinik misissuineq oqartussat qanoq aaqqissuussaasimanerannik,
allagaatit suut toqqortaatigineqarnerannik, kiisalu qanoq aaqqissuussaanerannik sukumiisumik
paasiniaanermik aallartipparput. Kalaallit danskillu oqartussaasuisa allagaatinik toqqortaasiviinut
ataatsimoorutaasoq tassaavoq, amerlasuutigut oqartussat ingerlatsiviinut allanut, imaluunniit
Kalaallit Nunaata aamma Danmarkip iluini peqatigiiffinnut nammineq ingerlasunut il.il, aammali
nunat taakku marluk akornanni innersuussisoqartarmat (tak. takussutissiaq 1).
10
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
2892995_0015.png
Takussutissiaq 1. Kalaallit Nunaanni aamma Danmarkimi pisortanit aamma inunnit ataasiakkaanit
allagaatigineqartut akornanni allamiit allamut najoqqutarineqartunut nalunaarsuut.
Oqartussanut, peqatigiiffinnut il.il. allanut aqqutit taakku sapinngisamik malinniarsimavagut, suliat
sapinngisamik pitsaanerpaamik aamma isiginninnernit assigiinngitsunit qulaajarnissaat
anguniarlugu. Tamatuma kingunerivaa, misissuinermi allagaatit pisortat ingerlatsiviinit aamma
inunnit ataasiakkaanit allagaatigineqartut ilaatinneqarmata.
Allagaatinik ujarlerluni sulineq Nunatta Allagaateqarfianik aamma Rigsarkivimik qanimut
suleqateqarnikkut ingerlanneqarpoq.
Oqartussanit aamma inunnit ataasiakkaanit allaagaatigineqartunit najoqqutarisassanik
ilanngussinerup saniatigut inatsisitigut, allaffissornikkut aamma peqqinnissakkut suliassaqarfiup
iluani tunngaviit misissorneqassapput. Siusinnerusukkut inatsisit tamarluinnangajammik
oqartussaassulimmik najoqqutassaalluartumillu allagaapput, tassunga ilanngullugit inatsisit,
kunngip peqqissutaatigut atuutilersinneqartut, nalunaarutit, kaajallaasitat aamma eqqartuussutit.
Siusinnerusukkut inatsisit piffissap annerpaartaanut tunngasut ujarneqarsinnaasunngorlugit
digitalinngortinneqarsimanngillat, aamma inatsisinik aamma oqartussanik, suliassaqarfinnik
attuumassutilinnik suliassaqarfeqarsimasut nassaarinissaat ilaatigut Kalaallit Nunaanni inatsisit
nalunaarsorsimaffiat Nalunaarutit piffissami 1951-imiit 1991-imut aamma Folketingip
ukiumoortumik nalunaarutaanik misissuinikkut ingerlanneqarpoq.
11
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Taakku aqqutigalugit inatsisit attuumassutillit Nalunaarutit A-ni, inatsisissatut siunnersuutit
inatsisissamut oqaaseqaatitallit Folketingstidende-mi aamma Lovtidende-mi nassaarineqarput.
Piffissami 1953-58-imi inatsisit Kalaallit Nunaannut pingaarutilittut naatsorsuutigineqartut Kalaallit
Nunaanni saqqummersinneqartunut ilanngunneqanngillat, taamaattumillu aamma Kalaallit
Nuunaanni inatsisinut ujarliutinut ilanngunneqarsimanatik. Pisuni taamaattuni paasissutissanik
Lovtidende-mi ujarlertoqartarpoq. Allaffissornikkut najoqqutassat attuumassutillit, Nalunaarutit B-
ni nassaarineqarsinnaasimanngitsut, allagaatinik toqqortaasivinni ujarneqarput, tassunga
ilanngullugit Nunatsinni Nakorsaaneqarfiup allagaatinik toqqortaasiviani, Polarbibliotekimi,
Naalagaaffiup Sinniisoqarfiani aamma Rigsarkivimi. Inatsisit attuumassutillit pisoqaanerusut,
piffissami misissuiffiusumi suli atuuttut Polarbibliotekimi, Københavns Universitetimi aamma
Naalagaaffiup Sinniisoqarfiani Kalaallit Nunaat pillugu Nalunaarutit/Kundgørelser-ini aamma
Nalunaarusiat/Beretninger-ini ujarneqarput.
Danskit inatsisaat, taakkununnga piareersaatit aamma allaffissornikkut malittarisassat, tassunga
ilanngullit Kalaallit Nunaanni atuuttussanngorlugit aalajangersakkat Folketingip ukiumoortumik
nalunaarusiaasigut databaseni aamma nalunaarsuiffinni attuumassutilinni Folketingstidende-mi,
Lovtidende-mi aamma Ministerialtidende-mi saqqummiussanik ujarlerluni misissuinikkut
nassaarineqarput. Folketingip Bibliotekiani allagaatinik misissuineq aamma ingerlanneqarpoq.
Kalaallit danskillu inatsisitigut sulinerat ilanngunniarneqarput. Danmarkimut tunngatillugu
landsrettimi eqqartuussutit toqqarneqartut aamma Højesterettimi eqqartuussutit tamarmik
Ugeskrift for Retsvæsenimi naqinneqarsimapput, byrettini eqqartuussissutit naleqquttut
allagaatini nassaarineqarsinnaappata ilanngunneqarsinnaallutik. Kalaallit Nunaannut tunngatillugu
eqqartuussutit pissarsiarineqarsinnaanerat ajornakusoorput. Eqqartuussutit naleqquttut
allagaatini, atuagassiani il.il. aqqutigalugit nassaarisinnaasatta pissarsiarinissaannut kinaassutsimik
ersersitsiffiunngitsumik Nunatta Eqqartuussisuuneqarfia ikiuuppoq. Europami inuttut
pisinnaatitaaffiit pillugit eqqartuussivimmi eqqartuussutit naleqquttut allaaserisani
saqqummiunneqarsimasuni aamma/imaluunniit HUDOC databasemi ujarneqarput.
Pisimasoq pillugu allagaatit aamma inatsisinik suliarinninneq
Atortussat pissarsiarineqarneri malillugit misissorneqarput. Atortussat tamangajammik
pappialaammata misissuineq allagaatinik toqqortaasivinni karsiniittunik misissuinertut
ingerlanneqarpoq. Piffissami aggersumi – allagaatinik toqqortanik misissuinermik suliaqarnitta
nangeqqinnissaata saniatigut – atortussanik katersorneqarsimasunik misissueqqissaarnermik
sulinerput aallutissavarput. Misissueqqissaarluni sulineq suliassap nassuiarneqarnera
naapertorlugu ingerlanneqassaaq. Taamaattumik oqaluttuarisaanermi allagaatinik suliaqarnermi
oqaluttuarisaanermut tunngasortaata, aalajangiinerup ingerlasimanerata kiisalu suliap
ingerlanneqarsimanertaviata qulaajarneqarnissaat qitiupput. Inatsinut tunngasutigut
12
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
misissueqqissaarnermi inatsisitigut, allaffissornikkut aamma peqqinnissakkut sullissinermi
tunngaviit qulaajarneqarnissaat qitiutinneqarput. Sulineq taanna atortussat katersorneqartut
tunngavigalugit ilisimatusartoqatigiit iluminni qanimut oqaloqatigiillutillu
siunersiueqatigiittarnerisigut ingerlanneqarpoq.
Massakkut unammilligassat
Qulaajaaneq massakkut ataatsimik unammilligassaqarfiuvoq, erseqqissumik
paasisaqartoqarnissaata tungaanut suliap ilaata unitsikkallarneqarneranik kinguneqartumik:
Unammilligassaq atortussanik attuumassutilinnik Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfimmi
takunnissinnaanermut tunngassuteqarpoq. Piffissami 1960-imiit 1991-ip tungaanut
spiralilersuisimanermi aamma naartunaveersaatinut allanut tunngatillugu
suleriaaserineqarsimasumi Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfiup qanoq atuutsitsillunilu
suliaqarsimanerata qulaajarneqarnissaat siunertaralugu ilisimatusartoqatigiit atortussanik,
Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfimmeersunik, atuisinnaanissamik 2023-mi septembarimi
aamma 2024-mi februaarimi qinnuteqarlutillu akuersissummik pissarsipput. Kalaallit Nunaata
aamma Danmarkip ataatsimoorlutik apeqqutaasa, suliassamut nassuiaammi
saqqummiunneqartut, akineqarsinnaanissaannut atortussat ilisimatusartoqatigiinnut
pingaaruteqarput. Atortussat takuneqarsinnaanerinut piumasaqaatit aamma periarfissat pillugit
nalornissuteqartoqalermat akuersissutit Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfimmi qullersanit ulloq
20. maaji 2024 utertinneqarput. Taamaattumik atortussanik peqqinnissaqarfimmeersunik
takunnissinnaanissamut tunngatillugu ilisimatusartoqatigiit ukioq manna ulloq 6. juuni
qinnuteqaammik nutartikkamik nassitseqqipput. Qinnuteqaammut itigartitsissummik
ilisimatusartoqatigiit ulloq 12. juuni 2024 tigusaqarput. Atortussat qanoq takuneqarsinnaanissaat
pillugit oqaloqatigiinnerit aallartinneqarput.
Tamanna ima isumaqarpoq, ilisimatusartoqatigiit, ilimaginngisamik, massakkuugallartoq
atortussanik Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfimmeersunik takunnissinnaanngitsut, suliap
ingerlaavartumik ingerlanneqarsimanerata aamma naleqqussarneqarneqarsimanerata, kiisalu
oqartussanit, suliffeqarfinnit aamma oqartussani atorfilinnit akuusimasunit
eqqarsaatersuutaasimasut, aalajangiunneqarsimasut aamma iliuuserineqarsimasut, kiisalu suliap
Kalaallit Nunaanni ingerlanneqarsimanerpiaata misissornissaannut pingaarutilimmik.
Ilisimatusartoqatigiit taamaalillutik aamma suliap piffissap ingerlanerani Kalaallit Nunaanni,
aamma Kalaallit Nunaanni nunap immikkoortuini peqqinnissaqarfinni, aamma ukioqatigiiaat
assigiinngitsut akornanni qanoq ililluni atuutilersinneqarsimanerpiaa qulaajarsinnaanngilaat.
13
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
Taamaalilluni ajornartorsiummut iluarsiissutissamik nassaartoqartinnagu qulaajaanermi
suliassamut nassuiaammi suliakkiutigineqartumik eqqortitsisoqarsinnaanngilaq.
Ilisimatusartoqatigiit taama pisoqarnera, aamma suliap ingerlateqqinnissaanut
nalorninartoqalersitsinera soorunami ajuusaarutigisorujussuuaat.
Suliassap annertussusia naatsorsuutigineqartumit annertunerunerujussuunissaa pillugu
ilisimatusartoqatigiit atorfilittanut 2023-mi decembarimi nalunaaruteqarput. Ilaatigut
ilisimannittutut oqaluttuarineqartut, ilisimatusartoqatigiinnit tiguneqartut, amerlassusissaattut
naatsorsuutigineqartunit amerlanerusut paasineqarpoq. Ilaatigut allagaatit
naatsorsuutigineqartumit amerlanerujussuit misissorneqartariaqarsimapput, oqartussat,
suliffeqarfiit il.il. arlallit suleriaaserineqarsimasumut akuusimanerat pissutigalugu. Tamatuma
saniatigut suleqatigiinni allannguuteqartoqarpoq, aamma allaffissornikkut suliassat
naatsorsuutiginngisamik annertoorujussuullutik, ataatsimut isigalugu nalunaarusiamik,
suliassamut nassuiaammik eqqortitsisumik, naammaginartumik tunniussinissaq
angusinnaajumallugu aningaasaliissuteqaqqinnissamik pisariaqartitsinermik kinguneqarluni.
Ilisimatusartoqatigiit aningaasaliissuteqartoqaqqinnissaanik qinnuteqaammik ulloq 13. februaari
2024 nassiussaqarput. Ilisimatusartoqatigiit danskit sundhedsministeriaqarfianit
aningaasaliissutigeqqinneqartunik 30. juuni 1,7 milliuuni koruuninik tigusaqarput.
Ilisimatusartoqatigiit atortussanik, qulaajaanermik naammaginartumik tunniussinissamut
attuumassutilinnik, piffissap taassuma akornani katersuinissartik salliutissimavaat.
Ataatsimut isigalugu unammilligassanik taaneqartunik suliaqarneruneq pissutigalugu
qulaajaanerup naammassineqarnissaa qaammatit pingasut missaannik kinguaattoornissaa
naatsorsuutigineqartariaqarpoq, tassa 1. Septembari 2025-mi tunniunneqartussanngorlugu.
Tunniussinissamulli ulluliunneqartumut tunngatillugu atortussanik Kalaallit Nunaanni
peqqinnissaqarfimmut pissarsiniarnerup unammilligassaqarfiuneranut aaqqiissuteqarnissaq
apeqqutaassaaq.
14
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
2892995_0019.png
Najoqqutat
Bertelsen, N. S., & Greve Møller, A. S. (2023, juuni 7-ani) Spiralilersuisimaneq: Arnat oqaluttuaat
ilisimatusaatinut ilanngutissasut. KNR. Ulloq
20.05.2024 ugguuna aaneqarpoq
https://knr.gl/kl/nutaarsiassat/arnat-oqaluttuaat-ilisimatusaatinut-ilanngutissasut .
DR (2022, maji 6-ani). Spiralkampagnen. Ulloq
20.05.2024
Ugguuna aaneqarpoq
https://www.dr.dk/lyd/p1/spiralkampagnen-3510654808000.
Universitetet i Grønland. (u.). Qulaajaaneq. Ugguuna aaneqarpoq
https://knr.gl/kl/nutaarsiassat/arnat-oqaluttuaat-ilisimatusaatinut-ilanngutissasut
Krebs, M. ( 2021, juuni 30-ani).
Naalagaaffiup niviarsiunera innarlerpaa.
Sermitsiaq.AG. Ulloq
20.05.2024 ugguuna aaneqarpoq
https://kl.sermitsiaq.ag/inuiagatigiit/naalagaaffiup-niviarsiunera-
innarlerpaa/940186.
Kristensen, K. (2022, maji 15-ani).
Naalakkersuisut spiralilersuisimaneq akuersaanngilluinnarpaat.
Sermitsiaq.AG. Ulloq 20.05.2024 ugguuna aaneqarpoq
https://www.sermitsiaq.ag/samfund/naalakkersuisut-tager-afstand-fra-spiralkampagnen/417365.
Kristensen, K. (2023, septemberi 5-ani).
Spiralilersuisimaneq pillugu suliaq: Ilisimatusartut Nuummi
sisamanngornermi innuttaasunik ataatsimiititsinermut aggersaapput.
Sermitsiaq.AG. Ulloq
20.05.2024 ugguuna aaneqarpoq
https://kl.sermitsiaq.ag/inuiagatigiit/spiralilersuisimaneq-
pillugu-suliaq-ilisimatusartut-nuummi-sisamanngornermi-innuttaasunik-ataatsimiititsinermut-
aggersaapput/873750
Løhde, S., & Karlsen, M. (2023, maji, 30-ani). Danmark og Grønland sætter uvildig udredning af
spiralsagen i gang. Regeringen.dk. Ulloq 20.05.2024 ugguuna aaneqarpoq
https://www.regeringen.dk/nyheder/2023/danmark-og-groenland-saetter-uvildig-udredning-af-
spiralsagen-i-gang/
Naalakkersuisut. ( maji 30a-ni, 2023). Qulaajaaneq.
Ulloq 20.05.2024 ugguuna aaneqarpoq
https://naalakkersuisut.gl/Nyheder/2023/05/3005_udredning?sc_lang=kl-GL.
Qulaajaaneq. (n.d.). Facebook. Ugguunna aaneqarpoq:
https://www.facebook.com/qulaajaaneq/
15
 SUU, Alm.del - 2023-24 - Bilag 355: Midtvejsrapport for udredningen af spiralsagen på både dansk og kalaallisut, fra indenrigs- og sundhedsministeren
2892995_0020.png
16