FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

Færøudvalget 2021-22
FÆU Alm.del Bilag 10
Offentligt

G RE INI NG

DANMARKS

NATIONALBANK

FØ ROYS KU R BÚS KA P U R

18. NOVEMBUR 2021 — NR. 27

Hákonjunktururin hevur

fingið ferðina aftur

Stórur tørvur á arbeiðsmegi

Sera lítið arbeiðsloysi og høgur vinnutíttleiki

hava elvt til, at trot er á arbeiðsmegi í flest

øllum vinnum í Føroyum. Samstundis hevur

alheims koppsetingarátakið bøtt um útlitini

hjá útflutninginum, og tað stuðlar upp undir

framhaldandi hákonjunkturin.

INNIHALD

SA MA NUM TØ KA

FRA MG ONG D Á

ÚTFL UTNI NG -

SMA RKNA ÐI NUM

STUÐL A R UP P UN DI R

FI SKI VI NNUN A

ØKT NÝ TSL A H EV UR

GJØ RT SÍ T T TI L AT

HA LDA BÚSKA PA RLI G A

VI RKSEM I NUM UP PI

TRÝSTI Ð Á

A RBE I ÐSM ARKNA ÐI-

NUM E R A FTU R

FRA MG ONG DI N

ÁVI RKA R

BÚS TA ÐARP RÍ SI R

OG L ÁNVEI TI N G

Húsarhald og virki eru væl bjálvað

Privati geirin hevur bjálvað seg í uppgongutíðu-

num og er mótstøðuførari ímóti stoytum móti

búskapinum. Stórur vøkstur í bústaðarprísum

og tr�½stið á arbeiðsmarknaðin ger tó, at vandar

skjótt kunnu byggja seg upp.

TØRVUR Á L AN G SKYG -

DUM Æ TL AN UM F Y RI

BÚSK APARP OLI TI K KI N

Tørvur á langskygdum ætlanum

í almenna geiranum

Langskygdar fíggjarpolitiskar ætlanir kunnu

styrkja mótstøðuførið hjá búskapinum. Í góðum

tíðum má sparast saman til verri tíðir. Sam-

stundis er av t�½dningi, at javnvág er millum

útreiðslur og inntøkur í framtíðini, tá ið fleiri

eldri vera.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

Samanumtøka

Covid-19 sjúkan rakti altjóða búskapin meint og í

Føroyum hevði farsóttin eisini við sær, at alt virksemi

brádliga minkaði. Bruttotjóðarúrtøkan, BTÚ, lækkaði

við 2,4 prosentum

í 2020, eftir fleiri ár við hákonjunk-

turi og munandi framgongd av vaksandi fiskaprísum.

Útflutningsvinnan, ið mestsum burturav selur fisk, var

tó skjót at snara søluni frá afturlatnum matstovunum,

til opnu húsarhaldsvøruhandlarnar. Hetta bøtti um

inntøkuna, men útflutningsmarknaðirnir vóru merktir

av avmarkingum, ið skuldu tarna smittuspreiðingini.

Bakkastið varð tí avmarkað og hevur higartil bert

verið ein steðgur í hákonjunkturinum.

Longu um árslok í 2020 vóru eins nógv aftur til

arbeiðis sum undan farsóttina, og í løtuni er ar-

beiðsloysið í Føroyum bert gott 1% av arbeiðsme-

gini, sí mynd 1. Av tí at virksemi og arbeiði vóru so

skjótt varð endurreist, er aftur tørvur á arbeiðsmegi.

Tað er t�½dningarmikið, at karmarnir á arbeiðsmar-

knaðinum stuðla upp undir eina smidliga arbeiðs-

megi, har m.a. útlendsk arbeiðsmegi kann koma til

landið, tá ið á stendur.

Í einum búskapi sum tí føroyska, ið er savnaður kring

sjófeingi, verður ikki væntað, at tr�½stið á arbeiðsmar-

knaðin ávirkar kappingarevnið hjá útflutningsvin-

nuni í sama mun. Orsøkin er, at søluprísirnir í størri

mun eru tengdir at veiðumøguleikum, lívfrøðiligum

viðurskiftum og heimsmarknaðarprísum, enn av løn-

arútreiðslum, sum vanligt er í siðbundnari vinnuligari

framleiðslu. Tað eru tí onnur viðurskifti enn lønar-

lagið, sum í størri mun avgera, hvussu væl virkini

megna at kappast á heimsmarknaðinum. Samstundis

hava bygnaðarlig viðurskifti, so sum fiski- og handils-

sáttmálar og ein munagóð fiskivinnuumsiting, eisini

stóran t�½dning fyri, um virkini eru kappingarfør.

Tíðarskeið við nógvum tr�½sti á arbeiðsmarknaði-

num mugu tó ikki at hava við sær, at bjartskygnið í

teimum pørtum av búskapinum, ið verða ávirkaðir

av gongdini í útflutningsvinnuni, verður ov stórt.

Heldur eiga bæði almenni og privati geirin at spara

saman í góðum tíðum, fyri at byrgja upp fyri verri

Uppgongutíðirnar halda

fram eftir skjóta endurreisn

Prosentum av arbeiðsmegini

Arbeiðsloysi

Mynd 1

Í fulltíðarstarvi

28.500

Løntakarar (høgra ás)

27.500

26.500

25.500

24.500

23.500

22.500

21.500

20.500

Kelda: Hagstova Føroya.

tíðum. Føroysku húsarhaldini og virki eru sum heild

væl bjálvað, men m.a. stóri vøksturin í sethúsaprísum

seinnu árini og tørvurin á arbeiðsmegi ger, at vandi

skjótt kann vera á ferð.

Lítandi frameftir verður væntað, at útlitini fyri útflut-

ningsmarknaðarnar eru ljós, nú eftirspurningurin er

endurreistur skjótari enn væntað var. Skjóta endur-

reisnin er m.a. vegna heimsfevnandi koppsetingina, ið

hevur verið ígjøgnum árið. Hinvegin sær verri út fyri

ein part av fiskaútflutninginum, av tí at eingin sáttmáli

er gjørdur við Stórabretland um makrelfiskiskap. Van-

tandi sáttmálin hevur m.a. havt við sær, at prísirnir eru

lægri og tað ger greitt, at góðir karmar hava t�½dning

fyri kappingarevnið hjá útflutningsvinnuni.

Uppgongutíðirnar í Føroyum hava sum heild verið

bornar fram av, at framgongd hevur verið í framle-

iðsluni í bæði fiskivinnu og aling.

Virkini hava styrkt

seg og lánveitingin er vaksin minni enn búskapurin

sum heild. Føroyski búskapurin stendur seg sostatt

betur ímóti stoytum uttaneftir, enn bæði í 1990unum

Fyribils tøl. BTÚ í Føroyum verður bert uppgjørt í leypandi prísum.

Sí Adrian Michael Bay Schmith og Flora Nagy, Højkonjunkturen på

Færøerne taber fart,

Danmarks Nationalbank Analyse (Færøsk økono-

mi),

nr. 29, 14. desembur 2020.

Eginpeningsavkastið í fiskivinnu og aling er hækkað í uppgongutíðu-

num, hóast talið av virkjum er lækkað. Sí roknskaparhagtøl frá

Hagstovu Føroya.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

Fakta um Færoyar

og fiskivinnuna

FISKIVINNA

81 %

av samlaða

útflutninginum er

vøruútflutningur

95 %

av vøruút-

flutninginum

er fiskur

ALMENNI GEIRIN

HOTEL

40 %

… av tí er

laksaútflutningur

36 %

av arbeiðsfjøldini

starvaðust í 2019 hjá

í almenna geiranum

34 %

er almenna

skuldin

av BTÚ

17 %

av arbeiðsfjøldini

starvaðist í 2019

innan fiskivinnu,

alivinnu, framleiðslu

og skipasmíð

28 %

av BVØ í 2019

kom frá fiskivinnu,

alivinnu og

framleiðslu

FERÐAVINNA

av BVØ í 2017 kom

frá ferðavinnuni*

aðrar vinnur verða

ávirkaðar av

útflutningsinntøkunum

frá fiski**

Fólkatal:

BTÚ pr. íbúgva:

Vinnutíttleiki:

Gjaldoyra:

53.559 pr. 1. august 2021

384.000 kr. í 2020

Til samanberingar: 400.000 kr. í Danmark

84 pct. í 2020

Til samanberingar: 78 % í Danmark

Danskar krónur

* BVT angiver bruttoværditilvækst.

** se fx Arnason mfl., Økonomisk rente og ringvirkninger i de Vestnordiske

fiskerier, Nordic Atlantic Cooperation (NORA), oktober 2015.

og í árunum undan fíggjarkreppuni, sum eisini er ko-

mið til sjóndar í farsóttartíðini. Tað er umráðandi fyri

ein eintáttaðan búskap, hvørs inntøkur uttaneftir eru

tengdar at fáum stórum vinnugreinum, sum eru sera

útsettar fyri sveiggjum í veiðu og fiskaprísum.

Langskygdur fíggjarpolitikkur

kann styrkja haldførið

Við at leggja til viks í góðum tíðum, kann tað almena

gera sítt til at styrkja búskapin, so at okkurt er at

taka av í verri tíðum. Hetta er eisini galdandi, hóast

privati geirin er væl bjálvaður. Nógv virksemi og

arbeiði er óbeinleiðis tengt at útflutningsvinnuni og

tí er neyðugt, at fíggjarpolitikkurin er støðufestandi,

so hann kann bjálva ímóti fíggjarsveiggjum og læk-

kandi inntøkum frá fiskivinnuni.

Lítil almenn skuld

gevur sítt ískoyti við at tryggja, at landsst�½rið hevur

rásarúm.

Landsst�½rið eigur haraftrat at raðfesta langskygdar

ætlanir, ið tryggja haldførið hjá almenna búskapi-

num. Tað hevði verið gagnligt at raðfest langskygdar

framskrivingar í fíggjarætlanunum, sum høvdu givið

yvirlit yvir útreiðslurnar til m.a. almennar tænastur

Sí t.d. Hermann Oskarsson, Fortreytirnar fyri búskaparpolitikki í tilfe-

ingisríkum pinkulandi,

Landsbanki Føroya,

18. mars 2021 (leinki, bert á

føroyskum).

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

í framtíðini. Tað hevur serliga t�½dning, av at væn-

tað verður, at fleiri eldri vera í Føroyum í framtíðini.

Sum heild kann eitt víðkað skattagrundarlag, t.d. við

ognarskatti, gera sítt til at betri javnvág verður millum

inntøkur og útreiðslur framyvir.

Endurn�½ggjað framgongd

í útflutninginum

Mió. kr.,

6-mánaða

glíðandi miðal

500

400

Mynd 2

Mió. kr.,

6-mánaða

glíðandi miðal

860

740

620

500

Framgongd á

útflutningsmarknaðinum stuðlar

upp undir fiskivinnuna

Føroyski búskapurin er lítil og opin. Hann er í stóran

mun tengdur at samhandli við umheimin og útflut-

ningurin er beint omanfyri 50% av BTÚ, eins og í Dan-

mark. Inntøkurnar frá útflutninginum koma tó mest frá

fiskivinnuni, sum stendur fyri meiri enn 90% av útflut-

ninginum. Sum heild verður eftirspurningurin eftir fiski

minni ávirkaður av konjunkturbroytingum enn matvø-

rur annars. Útboð og fiskaprísur eru tó viðbrekin og

verða í stóran mun avgjørd av viðurskiftum uttanífrá,

t.d. orkuprísum og veiðunøgd. Tað hevur við sær, at

búskapurin er viðbrekin fyri brádligum broytingum í

fiskaprísum og lívfrøðiligum viðurskiftum.

Frá 2019 til 2020 fall útflutningsvirðið av fiski úr Før-

oyum 13,5% orsakað av Covid-19 farsóttini. Nøkur

viðurskifti tálmaðu tó smeitinum. Útflutningsvinnan

var skjót at tillaga søluna til húsarhaldsvøruhandlar,

av tí at matstovur í nógvum londum vóru stongdar.

Tað merkti, at sama nøgd var útflutt, tó at prísirnir

vóru nakað lægri.

Útflutningurin av fiski er í seinastuni endurreistur stig-

víst og er nú aftur á sama støði um undan farsóttini, sí

mynd 2. Útflutningsvirðið frá januar til august í 2021,

var sostatt á sama støði sum sama tíðarskeið í 2019.

Stigvísa endurreisnin hjá útflutninginum fevnir m.a.

um framgongd í laksaútflutninginum. Laksaútflut-

ningurin er uml. 40% av samlaða útflutninginum. Í

mun til fiskaútflutningin sum heild, er meginparturin

av laksaútflutninginum aldur laksur. Alivinnan kann

í størri og størri mun samanberast við siðbundnan

ídnað.

Onnur fiskasløg

300

200

Laksur

100

06 07 08

09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Samlaður útflutningur

(høgra ás)

380

260

Viðm.: Árstíðarjavnaður útflutningur í leypandi prísum.

Kelda: Hagstova Føroya og egnar útrokningar.

Fremsta orsøkin til at laksaútflutningurin er endur-

reistur er, at matstovur í flestu londum ikki longur eru

undir avmarkingum og at tað tí aftur hevur borið til

at selja feskan fisk fyri hægri avrokningarprís. Føroys-

ki laksurin er seinastu árini seldur d�½rari enn laksurin

hjá kappingarneytunum, sí mynd 3. Hægri prísurin er

m.a. orsakað av, at vakstrarlíkindini í føroysku firðu-

num eru sera góð, serliga hitaviðurskiftini. Farsóttin

tykist ikki hava ávirkað prísmunin og IMF væntar,

at prísurin fyri laks sum heild, fer at hækka eitt vet.

Vaksandi laksaprísirnir hava verið ein drívmegi han-

dan búskaparframgongdina síðani 2013, og tað økir

vandan fyri, at tað verður tungt fyri búskapin, um

prísfyrimunurin hvørvur. Stuttskygt er tað serliga, um

sjúka rakar

, at vandi er fyri at prísmunurin hvørvur,

og í seinna føri er vandin kn�½ttur at tøkniligari men-

ning í laksaaling á landi.

Makrelútflutningurin, sum er uml. 10% av vøruút-

flutninginum, er enn merktur av afturgongdini í fjør.

Hetta hóast Føroyar hava økt sum sínar egnu kvotur.

Økingin hevur samband við, at eingin sáttmáli enn er

gjørdur við Stórabretland um makrelveiðuna. Føroyar

kunnu tí ikki fiska makrel í bretskum sjógvi sum un-

danfarin ár. Vantandi sáttmálin merkir, at makrelurin

Djóralæknafrøðiligu krøvini til føroysku alivinnuna eru millum tey

strangastu í heiminum, men tað hevur havt við sær, at gongdin í

lívfrøðiligu indikatorunum hevur verið góð. Sí t.d. Ríkisumboðið í

Føroyum,

Beretning 2021,

Rigsombuddet på Færøerne, 2021.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

í onkrum føri verður veiddur fyrr í lívsævini - áðrenn

hann fer í bretskan sjógv, og tað hevur givið lægri

prís. Vantandi sáttmálin elvir eisini til ótryggleika um

makrelútflutning framyvir.

Útlitini fyri føroysku útflutningsmarknaðirnar eru

sum heild batnað munandi síðani í vetur, sí mynd 4.

Økti eftirspurningurin fer at stuðla upp undir hákon-

junkturin komandi árini. Tó er framvegis váði kn�½ttur

at gongdini framyvir. Fyri tað fyrsta er farsóttin ikki

av og verða matstovur á útflutningsmarknaðunum

aftur afturlatnar, kann tað fara at ávirka inntøkurnar

í fiskivinnuni. Í øðrum lagi verða fiskaprísirnir í sera

stóran mun avgjørdir av heimsfevnandi viðurskiftum,

og tí er váði sum heild í sambandi við prísgongdi-

na. Í komandi tíðum kunnu langar veitingartíðir og

høgur flutningskostnaður fara at ávirka søluna til

marknaðirnar í m.a. USA og Kina, um verandi tr�½st á

veitingarketurnar heldur fram. Higartil hevur útflut-

ningsvinnan ikki verið so meint rakt av hesum.

Hóast føroyski búskapurin er sera eintáttaður, er

hann vorðin meiri mótstøðuførur seinnu árini. Útflutt

verður til fleiri og fleiri handilsfelagar, bæði innan- og

uttanfyri ES, og framgongdin í laksaalingini hevur

gjørt, at fiskaútflutningurin er meiri fjølbroyttur. Tann

lægri vinningurin, ið er av makreli í løtuni, sum er

vegna vantandi fiskivinnusáttmála við Stórabretland,

ger tað greitt, at hjá útflutningsvinnuni er umráðandi

at hava góðar og støðugar karmar. Góðskan á og

støðufestið í fiskivinnu- og samhandilssáttmálum

hava avgerandi t�½dning fyri, hvussu mótstøðuførur

føroyski búskapurin er.

Ferðavinnan endurreist, men økti

kapasiteturin verður ikki n�½tt til fulnar enn

Nógv fleiri ferðafólk hava vitjað í Føroyum seinastu

árini og ferðafólkavinnan hevur sum heild fingið stør-

ri t�½dning fyri búskapin. Ískoytið til samlaða vøksturin

og vælstandin er tó framvegis lítið,

og heimsfevnan-

di steðgurin í ferðavirksemi, hevur tí eisini bert havt

lutfalsliga avmarkað árin á føroyska búskapin.

Ferðafólkatalið til Føroya lækkaði annars munandi, tá

ið farsóttin fór at gera um seg. Munagóðu smittuav-

byrgjandi tiltøkini gjørdu tó, at Føroyar gjørdust eitt

væl dámt ferðamál, í mun til onnur lond, og ferðafól-

Prísfyrimunurin hjá føroyskum

laksi hevur hildið sær í farsóttini

Útflutningsprísur, kr./kg

Føroyskur laksur

Norskur laksur

Mynd 3

93 95 97 99 01

09 11 13 15 17 19 21

Viðm.: Prísurin fyri føroyskan laks er útroknaður eftir samlaðu

útflutningsmongdini og -virðinum. Bláa brotastrikan vísir

prísin fyri føroyska laksin fyrstu 8 mánaðarnar í árinum.

Reyðbláa brotastrikan vísir forsøgnina hjá IMF. Prísurin

fyri norskan laks er umroknaður til danskar krónur eftir

gjaldoyrakursinum við árslok.

Kelda: Hagstova Føroya, Den Internationale Valutafond, IMF, Wor-

ld Economic Outlook October 2021, Macrobond og egnar

útrokningar.

Framgongd á føroysku

útflutningsmarknaðunum

Útflutningsmarknaðarvísital, 2015 = 100

120

Mai 2021

Mynd 4

Prosentstig

110

Desember 2020

100

Munur (høgra ás)

Viðm.: Vísitalið fyri útflutningsmarknaðirnar er grundað á OECD

Economic Outlook frá ávikavíst desember í 2020 og mai

í 2021. Vísitalið er útroknað eftir handilsvektaða vøru- og

tænastuinnflutninginum hjá 12 teimum størstu handilsvirk-

junum í Føroyum.

Kelda: Hagstova Føroya, Organisation for Economic Co-operation

and Development, OECD, og egnar útrokningar.

Parturin hjá ferðavinnuni av bruttovirðisøkingini, BVØ, varð í 2017

mett til 2 prosent. Sí Hagstova Føroya, Vitjandi ferðafólk, 2011 til

2018, Búskaparískoyti, mai 2019 (leinki).

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

kini vendu tí fyrr aftur til Føroya, enn tey gjørdu í

nógvum øðrum londum. Av tí at nógv smitta tók seg

upp aðrastaðni, og nógv lond vórðu afturlatin, fóru

føroyingar sjálvir at ferðast innanlanda og gjørdu

sítt til, at lágárstíðin fyri ferðafólk hepnaðist. Í juli

varð størsta ferðafólkatal nakrantíð mált í Føroyum

og í háárstíðini hevur virksemið eisini verið munandi

størri enn vanligt.

So hvørt sum fólk verða koppsett kring heimin, batna

útlitini fyri ferðafólkavinnuna eisini. Farsóttin rakti

tó samstundis sum tvinni, n�½ggj hotell lótu upp í

Tórshavn. N�½ggju hotellini hava gjørt, at tað ber til

at taka ímóti fleiri vitjandi, og tað hevur m.a. havt

við sær, at hóast virksemið er størri, eru ikki fleiri

gistingar í prosentum. Tað merkir eisini, at tað helst

ikki verður í bræðið, at ferðavinnan n�½tir allan kapa-

sitetin, hóast útlitini fyri ferðavirksemi kring heimin

batna.

Munagóð smittuhandfaring

og frítíð heima hevur stuðlað

upp undir ferðamannavinnuna

1.000 sengur

Tøkar sengur

Upptiknar sengur

Mynd 5

Viðm.: Seingjatal á hotellum, vallaraheimum o.ø. N�½ggj hotell á

vári í 2020 hava økt um seingjartalið.

Kelda: Hagstova Føroya.

Økt n�½tsla hevur gjørt sítt

til at halda búskaparliga

virkseminum uppi

N�½tslan í húsarhaldunum innanlands, hevur ve-

rið munandi størri síðani farsóttin tók seg upp.

N�½tsluframgongdin hevur tikið nakað av smeitinum

frá útflutninginum og hevur hildið samlaða virkse-

minum í búskapinum uppi. Tekin eru um, at tað sum

føroyingar hava brúkt í Føroyum, meðan farsóttin

hevur verið, meiri enn so hevur vigað upp fyri tað,

tey vanliga n�½ta í sambandi við uttanlandsferðir.

Økta n�½tslan í Føroyum hevur fyrst og fremst verið

fyri vørur. N�½tslan av matvørum, klædnavørum og

vørum til bústaðin er økt munandi undir farsóttini, sí

mynd 6. Hetta rákið sæst aftur í nógvum búskapum

undir farsóttini, eisini í Danmark.

N�½tslan av klædna- og matvørum helt sær høgt í

2. ársfj., men n�½tslan av vørum til bústaðin lækkaði

munandi. Orsøkin til lækkingina í vørum til bústaðin

Vørun�½tslan økt munandi

Smásøla, vísital, 2010 = 100

220

200

180

160

140

120

100

Matvørur

Klædnavørur

Vørur til bústaðin

Mynd 6

Viðm.: Smásøla í føstum prísum, tillagað eftir árstíð

Kelda: Hagstova Føroya og egnar útrokningar.

Hagtøl frá BankNordik fyri gjaldskortn�½tslu vísa, at føroyingar brúktu

gjaldskortini beint undir 3 prosent minni í tíðarskeiðinum frá mai til

desembur í 2020, enn sama tíðarskeið í 2019. Saman við øktu n�½tsluni

til sethúsaumvælingar, sum vanliga verður goldnar við bankafly-

tingum, benda tølini á, at húsarhaldini brúktu meiri undir farsóttini í

2020 enn vanligt.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

kann ætlandi vera, at minni úrval er og at prísirnir

hækka orsakað av, at heimsfevnandi veitingarketur-

nar eru darvaðar. Nú tað aftur ber til at ferðast í on-

nur lond, kann tað eisini hava avloyst eftirspurningin

eftir at bøta um bústaðin.

Innflutningurin er vanliga kn�½ttur at n�½tsluni hjá

húsarhaldunum, av tí at ein stórur partur av n�½tslu-

vørunum verða innfluttar til Føroya. Í fíggjarkrep-

puni lækkaði innflutti parturin, av vørun�½tsluni hjá

húsarhaldunum, tó skjótari enn búskapurin annars,

og síðani hava brúkararnir verið afturhaldnir. Hóast

stóru inntøkuframgongdina í Føroyum, hevur innflut-

ningurin av n�½tsluvørum verið lágur. Undir farsóttini

hevur økta n�½tslan innanlanda tó havt við sær, at

innflutningurin av n�½tsluvørum er vaksin. So hvørt

sum n�½tslumynstrini hjá føroyingum, so líðandi fara

aftur til sína vanligu samanseting, fer økta ferðavirk-

semið til útlond ivaleyst at hava við sær, at tr�½stið á

vøruinnflutningin fer at minka.

Stórar broytingar í samansetingini

í arbeiðsfjøldini eftir farsóttina

Prosentbroyting, februar 2020 til september 2021

Fiski- og

alivinna

Handil

Hotell og

matstovur

Mynd 7

Annað

-4

Flutningur

-8

Bygging og

útbúnaður

100

Prosent av arbeiðmegi í 2019,

almenn arbeiðsmegi ikki við

Viðm.: Arbeiðsfjøld árstíðarjavnað

Kelda: Hagstova Føroya og egnar útrokningar.

Tr�½stið á arbeiðsmarknaðinum

er aftur

Gongdin á arbeiðsmarknaðinum hevur stuðlað upp

undir n�½tsluframgongdina hjá húsarhaldunum. Á vári

í 2020 var arbeiðsfjøldin fyri einum hørðum, men

bráðfeingis afturstigi, og er ikki komið aftur á sama

stig sum frammanundan, men er tó á somu kós, sum

áðrenn koronufarsóttin fór at gera um seg. Inntøkur-

nar í Føroyum hava tí verið góðar ígjøgnum farsótti-

na.

Í mun til á vári í 2020 er tó munur á samansetingini í

arbeiðsfjøldini. Fleiri eru í starvi í fiskivinnuni, alivin-

nuni og handilsvinnuni, sí mynd 7. Tað skal lesast í

ljósinum av, at alivinnan legði um til húsarhaldsvørur

undir farsóttini, sum bæði hevði við sær, at tørvur

var á fleiri hondum til at pakka o.s.fr., og at munandi

framgongd hevur verið í smásøluvinnuni, orsakað av,

at n�½tslan hjá húsarhaldunum er vaksin. Arbeiðsfjøl-

din við almennum størvum er eisini vaksin. Serliga

hjá kommunum og innan heilsurøkt. Arbeiðsfjøldin

í heilsurøktini er tó lækkað eitt sindur í seinastuni,

av tí at minni peningur verður n�½ttur til at kanna og

koppseta fólk. Í byggivinnuni, har virksemið hevur

verið minni undir farsóttini, er arbeiðsfjøldin eisini

minni. Gongdin hjá ymsu vinnugreinunum vísir, at

føroyski arbeiðsmarknaðurin er smidligur, og at

arbeiðsmegin skjótt tillagar seg til vinnugreinar, ið

hava framgongd.

Vaksandi tørvur á arbeiðsmegi

Arbeiðsloysið í Føroyum er aftur sera lágt. Í juli vóru

einans 322 fulltíðararbeiðsleys, arbeiðsloysistalið var

1,1 prosent. Tá er hædd tikin fyri árstíðarsveiggjum.

Tað bendir á, at tr�½st er á arbeiðsmarknaðinum. Sei-

nastu mánaðarnar eru heldur ikki fleiri sett í størv, og

virkini meta meiri og meiri, at tørvurin á arbeiðsmegi

darvar framleiðsluna, sí mynd. 8. Tað tykist tó at vera

eitt sindur eftir upp til støðið undan farsóttini, hóast

arbeiðsloysið í Føroyum er sum undan farsóttina,

tá búskapurin eisini var í hákonjunkturi og arbeiðs-

marknaðurin undir tr�½sti. Hetta er ikki støðan í t.d.

Danmark.

Umfatandi skipanir til lønarendurgjald, gjørdu á sumri í 2020 sítt til

at halda hondina undir arbeiðsmarknaðinum. Sí Adrian Michael Bay

Schmith og Flora Nagy, Højkonjunkturen på Færøerne taber fart,

Dan-

marks Nationalbank Analyse (Færøsk økonomi),

nr. 29, 14. desembur

2020.

Sí Flora Nagy og Sune Malthe-Thagaard, Arbejdsmarkedet presset af

meget lav ledighed,

Danmarks Nationalbank Analyse (Færøsk økono-

mi),

nr. 22, 13. novembur 2019.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

Vantandi arbeiðsmegin er serliga sjónlig í byggivin-

nuni og í ferðavinnuni.

Júst hesar vinnugreinar eru

serliga bundnar at útlendskari arbeiðsmegi. Undan

farsóttina var 3. hvørt starvsfólk hjá hotellum og

matstovum útlendskt, og 5. hvørt í byggivinnuni.

Júst byggi- og ferðamannavinnuni í nógvum evrope-

iskum búskapum, eisini Danmark, tørvar arbeiðsmegi

og tað ger tað torført at fáa starvsfólk. Samstundis

er nógv arbeiðsmegi framvegis kn�½tt at farsóttar-

virksemi í Føroyum og tí partinum av fiskivinnuni,

sum hevur tørvað fleiri hendur til pakking o.a., tá ið

afturlatið var. Nakað av tr�½stinum kann tí vera fyribils,

sum tað eisini verður hildið at vera í Danmark.

Tr�½stið á arbeiðsmarknaðinum

sæst ikki aftur í lønargongdini

Hóast uppsveiggið frá 2013 til 2019, hava lønarhæk-

kingarnar í privata geiranum verið avmarkaðar til 2,8

prosent í miðal, sí mynd 9. Hetta er orsakað av, at

hækkingarnar í n�½tsluprísum hava verið smáar, men

eisini av, at fólkavøksturin hevur verið stórur.

Íbúgvaratalið er søguliga høgt í løtuni. Fólkatalið er

vaksið við knøppum 11% síðani 2013, og við heili

3% bert undir farsóttini. Vøksturin kemur partvíst av,

at burðaravlopið er batnað, og at færri eru flutt av

landinum. Fra 2014 til 2020 fluttu 11.600 til Føroya,

meðan einans 8.700 fluttu av landinum. Útlendska ar-

beiðsmegin, sum ikki er donsk, er meiri enn tvífaldað

í hákonjunkturinum og er í dag góð 5% av arbeiðs-

megini.

Í tíðum við búskaparligari afturgongd hevur gongdin

tó verið øvut, har bæði fólkatal og útlendski partu-

rin av arbeiðsmegini eru minkað. Tillagingin vísir, at

føroyski arbeiðsmarknaðurin er eyðkendur av flytføri

og smidleika.

Tað er umráðandi, at skipanirnar á føroyska arbeiðs-

marknaðinum stuðla upp undir, so at løtt og smidlig

atgongd til útlendska arbeiðsmegi er ein t�½ðandi

partur. Samstundis eiga føroyingar, ið arbeiða uttan-

lands, at verða eggjaðir til at venda aftur, tá ið tr�½st er

á føroyska arbeiðsmarknaðinum. Skattafrádráttirnir til

Virkini boða aftur frá tørvi

á arbeiðsmegi

Prosentum

100

Byggning

Ídnaður

Mynd 8

Viðm.: Myndin vísir tal av virkjum, sum siga at tørvur á arbeiðsme-

gi er fremsta orsøk til avmarkaða framleiðslu. Ídnaður fev-

nir eisini um primeru vinnurnar (m.a. landbúnað, havbúnað

og fiskivinnu).

Kelda: Hagstova Føroya.

Hóvlig lønargongd seinastu árini

Prosentum,

ár-ár

Privatur geiri

Brúkaraprísir

Mynd 9

Almennur geiri

-2

Viðm.: Lønarvøksturin er roknaður sum eitt undirskilt lønarvísital

grundað á lønargjaldingar og løntakaratal. Fiskivinnan er

ikki roknað við, av tí at lønir í hesi vinnu eru tengdar at inn-

tøkuni á skipunum. Lønargjaldingar í fiskivinnuni virka sole-

iðis, at løntakararnir á ein hátt b�½ta yvirskotið millum sín,

og tað vísir ikki røttu myndina av lønartr�½stinum sum heild

í Føroyum, ið m.a. er komið av vantandi arbeiðsmegi. Tølini

fyri 2021 eru grundað á gongdina frá januar til september.

Kelda: Hagstova Føroya og egnar útrokningar.

10 Sí t.d. Búskaparráðið, Konjunkturmeting á heysti 2021,

Búskaparráðs-

frágreiðing,

septembur 2021 (leinki).

11 Sí Danmarks Nationalbank, Udsigter for dansk økonomi – Økonomien

er på vej tilbage i moderat højkonjunktur,

Danmarks Nationalbank

Analyse,

nr. 24, 22. septembur 2021.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

føroyingar, ið arbeiða uttanlands gera, at arbeiðsme-

gin er smidlig, tá ið afturgonga er, men virka tarnandi,

tá ið uppgangstíðir eru.

Mest gagnligt er, at slíkar

skipanir verða gjørdar so, at tær gagna búskapinum

bæði í upp- og afturgongutíðum.

Í longdini kann ein útbygging av vælferðarskipani-

ni í Føroyum haraftrat gera sítt til at halda fast í og

draga meiri arbeiðsmegi til. Her eru skipanir, sum

loyva eftirútbúgving o.a. á arbeiðsmarknaðinum,

gagnligar. Tær kunnu tryggja, at arbeiðsmegin kann

nøkta áhaldandi, bygnaðarliga skiftið frá fiskivinnu

og havbúnaði, har tørvurin á arbeiðsmegi áhaldan-

di minkar, til privatar og almennar tænastur, har

eftirspurningurin veksur. Bygnaðurin kann eisini gera

sítt til, at útbúgvingar- og førleikastøðið hjá arbeiðs-

megini sum heild hækkar.

Nógv ferð á føroyska

bústaðarmarknaðinum

Miðal sethúsaprísur, mió. kr.

4.0

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

0.0

Tórshavn

Mynd 10

Stórar bygdir

Smáar bygdir

Viðm.: Tølini fyri 2021 eru einans fyri leypandi sølur (1. - 3. ársfj.)

og tí er ein ávís óvissa.

Kelda: Hagstova Føroya og BankNordik.

Framgongdin ávirkar

bústaðarprísir og lánveiting

Búskaparliga framgongdin sæst eisini aftur á før-

oyska bústaðarmarknaðinum. Ferðin er nógv, sum

hon hevur verið alt uppsveiggið, og bústaðarprísirnir

eru higartil í 2021 hækkaðir 18%. Samanumtikið eru

bústaðarprísirnir hækkaðir uml. 9%

um árið síðani

árslok í 2013.

Prísirnir eru seinastu tíðina hækkaðir mest í smærru

bygdunum, har teir nú eru 31% hægri enn í 2020, sí

mynd. 10. Prísvøksturin er kn�½ttur at n�½ggja tunlinum

millum Eysturoy og Streymoy

, Eysturoyartunlinum,

sum hevur havt við sær, at tað er lættari at búseta

seg uttanfyri høvuðsstaðin. Sethúsaprísirnir í Tórs-

havn og størru bygdunum eru eisini hækkaðir meiri

enn 8% síðani ársskiftið og tí kann sigast at nógv ferð

er á føroyska bústaðarmarknaðinum.

Bústaðarpríshækkingin er m.a. drivin av stórum

eftirspurningi. Samstundis er rentan lækkandi og

inntøkurnar vaksa, av tí at framgongd er í arbeiðs-

fjøldini og at fólkatalið sum heild økist. Eins og í

øðrum londum eru harumframt tekin um, at farsóttin

hevur gjørt, at meiri áhugi er fyri at keypa annan

bústað og at umvæla bústaðin. Hetta byggir upp

undir bústaðarpríshækkingina, um tað tó ikki er eins

t�½ðiligt, at hækkingin er orsakað av farsóttini, sum

tað eitt nú er í Danmark.

Fleiri bústaðir kunnu minka

tr�½stið á bústaðarmarknaðin

Hóast vaksandi eftirspurningin, er útboðið av bú-

støðum í Føroyum ikki vaksið við í uppsveigginum.

Hetta hevur tr�½st prísirnar upp, serliga í Tórshavn, har

bústaðarprísirnir eru hækkaðir skjótari enn innt-

økurnar, sí mynd 11. Tað verður mett, at góðir 1.000

bústaðir eru bygdir í Tórshavn frá 2014 til 2020,

sam-

stundis sum at fólkatalið er vaksið við góðum 5.000.

Tað er umráðandi, at bústaðarútboðið í Føroyum vek-

sur, so at tr�½stið á bústaðarmarknaðin minkar. Átøk,

12 Samdøgursfrádráttur verður givin sum endurgjald fyri meirútreiðslur

til arbeiði uttanlands, t.d. matur, húsaleiga og flutningur. Samdøgurs-

frádrátturin er 300 kr. um dagin.

13 Uppgjørt sum vektað miðal av bústaðarpríshækkingunum í Tórshavn,

og í stóru og smáu bygdunum í tíðarskeiðinum, vektað við talinum av

sølum í tíðarskeiðinum. Írokn. fyribils sølur í 2021, t.v.s. 1-3. ársfj.

14 Tórshavn.

15 SeíAdrian Michael Bay Schmith, Jesper Pedersen, Simon Juul Hviid

og Simon Thinggaard Hetland, Robustheden på boligmarkedet bør

styrkes nu,

Danmarks Nationalbank Analyse,

nr. 16, juni 2021.

16 Sí Búskaparráðið, Konjunkturmeting á heysti 2021,

Búskaparráðs-

frágreiðing,

septembur 2021 (leinki).

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

sum eru miðað móti trongum í bústaðarbyggingini,

herundir trot á arbeiðsmegi í byggivinnuni, kann

gera sítt til, at nøgdin av bústøðum kann økjast.

Eitt størri fjølbroytni í bústaðarútboðnum í Føroyum,

kann eisini vera gagnligt, so at tað stuðlar undir eina

smidliga arbeiðsmegi. Verður útboðið av smáum

íbúðum og leigubústøðum størri, kann tað gera, at

fyribils arbeiðsmegi, sum hvørki tørvar ella hevur

møguleika at keypa sær bústað í Føroyum, fer at

koma til Føroya. Bygnaðarbroytingar kunnu eisini

minka um príssveiggini í sethúsaprísunum. Tað kann

t.d. vera ognarskattur, har gjaldið fylgir prísunum á

bústaðarmarknaðinum.

Húsarhaldini læna meiri til bústaðarendamál

Lánveiting til húsarhald, sum fyri meginpartin eru

bústaðarfígging, er økt við 24 prosentum síðani

verandi hákonjunkturur byrjaði. Lántøkan hjá húsar-

haldunum er nú meiri enn 12 mia. kr., sum svarar

til 56 prosent av BTÚ, sí mynd 12.

Í mun til stóru

bústaðarpríshækkingina, hevur henda hækking verið

hóvlig. Lántøka ígjøgnum donsku realkredittstovnar-

nar er, síðani tíðliga í 2018, økt við 80 prosentum til

góðar 4 mia. kr. og er nú ein triðingur av bústaðarfíg-

gingini hjá føroyingum.

Føroysku húsarhaldini eru serliga viðkvom fyri ren-

tuhækking og lækkandi bústaðarprísum. Orsøkin

er, at 85% av lánunum eru við broytiligari rentu,

samstundis sum at meginpartur av ognini er bundin

í bústaðinum. Tekin eru eisini um, at fleiri seta seg í

størri skuld, í mun til inntøkurnar, enn tá ið uppsveig-

gið byrjaði.

Húsarhaldini eru tó vorðin meiri mótstøðufør ígjøg-

num uppsveiggið og hava fingið meiri luft í búskapin.

Bøtta mótstøðuførið er komið av fleiri viðurskiftum:

Húsarhaldini hava bjálvað seg betur undir farsóttini,

og tvungna pensjónsuppsparingin, sum varð sett í

verk 1. januar 2014, hevur eisini gjørt, at pensjónsfæ-

Bústaðarprísirnir vaksa meiri

enn inntøkurnar

Vísital, 2000 = 100

280

250

220

190

160

130

100

Bústaðarprísur

í.m.t. tøka

inntøku

Bústaðarprísir

Tøk inntøka

Mynd 11

Prosentum

Viðm.:

Inntøkur

fevnir um inntøkur, yvirskot frá egnum virki

(íroknað sjálvstøðug vinnurekandi), peningur frá tí almenna

(t.d. pensjón, dagpeningur, rentufrádráttur, ÚS o.s.fr.) og

kapitalvinningur eftir skatt (og onnur lógarkravd avgjøld).

Inntøkurnar fyri 2020 eru mettar. Bústaðarprísir í Tórshavn

Kelda: Hagstova Føroya, BankNordik, Landsbanki Føroya og egne

beregninger og egnar útrokningar

Útlán til føroyskar kundar veksur

Mia. kr.

Vinna

Partur hjá føroysku bankunum

87%

Privat

71%

Mynd 12

Viðm.: Bruttoútlán til føroyskar kundar frá føroyskum og donskum

lánistovnum. Vinnulán fevnir ikki um almenna partin av

ikki-búskaparligum virkjum. Bløðrurnar vísa útlánspartin

hjá føroysku lánistovnunum til privat og vinnu í septembur

í 2021. N�½ggjastu tøl eru frá ultimo septembur 2021.

Kelda: Danmarks Nationalbank.

17 Sí t.d. Simon Juul Hviid og Paul Lassenius Kramp, Aftale om boligskat

stabiliserer boligpriser,

Danmarks Nationalbank Analyse,

nr. 14, sep-

tembur 2017.

18 Grundað á eina meting av BTÚ fyri 2021, sum Hagstova Føroya og

Búskaparráðið hava gjørt.

19 Sambært Landsbanka Føroya er nøgdin av húsarhaldum við

skuldarfaktori omanfyri 3 økt við 8% í tíðarskeiðinum 2014-19. Serliga

húsarhald við skuldarfaktori millum 4 og 5 eru vaksin í tali - 10% í

tíðarskeiðinum. Við árslok í 2019 skyldaðu húsarhaldini, við skuldar-

faktori omanfyri 5, góða 1 mia. kr.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

ið er økt

. Samstundis er 92 prosent av bústaðarskul-

dini við avdrátti, sum ger at skuldin ikki hópast upp.

Bøtta mótstøðuførið sæst m.a. við at, lánigóðskan

hjá føroysku bankunum er batnað, sí mynd 13.

Skjóta endurreisnin sæst aftur í vinnulánum

Tekin eru um, at føroyska vinnulívið lænir meiri. Láns-

veitingar til vinnulív, frá bæði donskum og føroyskum

lánistovnum, er økt seinasta árið.

Vinnulán hjá føroyskum peningastovnum eru sam-

anlagt økt 14% frá miðjum 2020, og hetta støði er

um tað mesta, sum tað hevur verið í verandi hákon-

junkturi. Økingin sæst serliga aftur í lánum til handil,

flutning, hotell v.m., fastogn, bygging og verkløg,

sí mynd 14. Økingin sæst eisini aftur í, at føroyskar

fyritøkur hava gjørt fleiri íløgur, men tað skal ivaleyst

eisini lesast í ljósinum av, at føroysk virki undir farsót-

tini hava vent sær til bankarnar um gjaldføristørvin.

Umframt tað kemur, at lánivøksturin kann sveiggja

nógv, orsakað av støddini á búskapinum, har einstøk

lán kunnu gera stóran mun.

Hóast eingi greið tekin eru um at góðskan, av vin-

nulánunum hjá bankunum, versnar í mun til verandi

lán, og afturgjøld eru fyri undanfarnar niðurskri-

vingar av útlánum, er umráðandi, at stovnarnir

standa við sín lánspolitikk. Búskaparligu viðurskiftini

eru sum heild lagalig í løtuni,

og búskapurin er í

einum hákonjunkturi. Tað ger, at vandi er fyri, at sla-

kað verður í lánstreytunum. Lánigóðskan av lánum,

sum eru latin í góðum tíðum, kann skjótt venda, um

hákonjunktururin missir ferðina ella vendir til aftur-

gongd.

Bankarnir eiga at standa fast við sína bjálving

Eginpeningsavkastið hjá føroysku bankunum er

aftur á nøkulunda sama støði sum fyri farsóttina,

sí mynd 15. Tað sæst eitt nú aftur í, hvussu skjótt

virksemið í Føroyum fótaði sær aftur. Hetta hevur so

aftur havt við sær, at gjaldoyrastillingar og aftur-

gjøld fyri niðurskrivingar eru vaksin. Vinningurin

verður harvið betraður, og tað bøtir um fyrstu

Lániváði fyri útlán til privat lækkar,

men hækkar eitt vet fyri vinnu

Pst.

100

2019

1. hálva

2021

2019

1. hálva

2021

Vinna

Privat

Mynd 13

Munandi

øking í

lániváða ella

mishaldi

Eingin

t�½ðandi øking

í lániváða ella

mishaldi

Viðm.: Lánsveitingarpartur uppgjørdur eftir IFRS9-stigunum ulti-

mo tíðarskeiðið. Stig 2 og 3 eru “Munandi øking í lániváða”;

stig 1 er “Eingin t�½ðandi øking í lániváða ella mishaldi”.

Samanborið við danskar SIFI-stovnar eru partarnir høgir. Í

Danmark vóru privatu og vinnuligu partarnir ávikavíst á 9

og 10% um miðjan 2021.

Kelda: Danmarks Nationalbank og egnar útrokningar.

Lán til vinnuvirki í føroyskum

peningastovnum hækka sum heild

Landbúnaður, fiskivinna o.a.

Annað

Framleiðsluvirki

Bygging og útbúnaður

Føst ogn

Handil, flutningur, hotell o.a.

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

+16

+12

-19

-1

Mynd 14

September 2021

Í miðjum 2020

+15

2,5 Mia. kr.

Viðm.: Uppgjørt sum bruttolán ultimo tíðarskeiðið Bankalán frá

føroyskum stovnum til føroyskar kundar. Tølini í gráu økju-

num l�½sa broytingina frá miðjum 2020 til septembur 2021 í

prosentum.

Kelda: Danmarks Nationalbank og egnar útrokningar.

Tann 1. januar 2014 varð tvungin pensjónsskipan sett í verk, sum

merkir, at øll undir pensjónsaldur (67 ár), og sum eru fult skattskyl-

dug, skulu gjalda til egna pensjónsskipan. Fram til 2026, tá ið gjaldið

verður 12%, hækkar inngjaldið stigvíst við 1% um árið.

21 Sí t.d. Danmarks Nationalbank, Lempelige finansielle forhold styrker

opsvinget,

Danmarks Nationalbank Analyse (Monetære og finansielle

tendenser),

nr. 23, septembur 2021.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

bólstringina móti tapi. Kjarnukapitalprosentið hjá

peningastovnunum er eisini hækkað, og frástøðan

er økt millum veruliga kapitalprosentið og lógar-

kravda kravið:

kapitalyvirdekningin.

Við endan av

fyrra hálvári í 2021 var kapitalyvirdekningurin hjá

føroysku bankunum uml. 12%.

Tað er framvegis umráðandi, at bankarnir standa

fast við sína bjálving. Er yvirdekningurin omanfyri

lógarkrøvini merkir tað, at rúm er fyri tapi, eisini um

konjunkturarnir venda. Heimsfevnandi óvissan, sum

er av Covid-19, er framvegis stór, og av tí at føroyski

búskapurin bæði er lítil og eintáttaður, eru føroysku

bankarnir viðkvæmir fyri stoytum uttanífrá. Aftrat tí

kemur, at føroyski bankageirin er sera miðsavnaður

og bert hevur f�½ra bankar. Av teimum eru BankNor-

dik og Betri Banki útnevndir til at vera systemiskt

t�½ðandi fíggjarstovnar, SIFI.

Beinleiðis lániveitingar bankanna fara til størstu út-

flutningsvinnurnar (landbúnaður og fiskiskapur), sum

eru uml. 14% av lánunum, men óbeinleiðis er bun-

dinskapurin nógv størri.

Stoytir uttanífrá kunnu tí

hava við sær, at bankageirin missir, og tað kann gera

sveiggini í realbúskapinum enn størri.

Bulvirki bankanna móti missi veksur

Prosentum

Eginpeningsavkast

Mynd 15

Kapitalyvirdekningur

-5

Viðm.: Eginpeningsavkast í ársfjórðinginum. Kapitalyvirdek-

ningurin er uppgjørdur ultimo ársfjórðingin. Bæði eru upp-

gjørt sum vektað miðal av teimum f�½ra føroysku bankunum.

Seinasta eygleiðing er gjørd 2. ársfj. Í 2021.

Kelda: Systemiska váðaráðið.

Tørvur á langskygdum ætlanum

fyri búskaparpolitikkin

Fyri ein lítlan búskap, sum er sera viðkvæmur fyri

stoytum uttanífrá, er umráðandi, at ein hóskandi

stoytdoyvari er, sum kann halda búskapinum uppi,

um konjunkturumskifti kemur og ígjøgnum drúgv

tíðarskeið, har útflutningsvinnan hevur lægri inn-

tøkur. Hóast arbeiðsfjøldin í útflutningsvinnuni er

lutfalsliga lítil, hevur hon stóra ávirkan á restina

av búskapinum. Tað ger, at tørvurin fyri einum

støðufestandi fíggjarpolitikki, har peningur verður

lagdur til viks í uppgongutíðum, økist.

Í árunum undan farsóttini hevur almenna yvirsko-

tið tó verið litið, og fyri komandi árini verður

heldur ikki væntað, at yvirskotið verður serliga

stórt.

Hetta hendir hóast ein partur av pensjónu-

num verða skattaðar við inngjald, og at lands-

kassin sostatt nú verður upphildin av inntøkum,

hvørs útreiðslur ikki koma fyrr enn um fleiri ár, tá

ið fólk verða pensjónerað og fara at draga meiri úr

almennu kassunum.

Landsst�½rið má tí ikki bert byggja ein stoytdoyvara,

sum kann standa ímóti brádligum skiftum í veiðu

og fiskaprísum. Fólkatalsfrøðiligar avbjóðingar lig-

gja eisini fyri framman. Talið av eldri verður væntað

at vaksa munandi komandi árini, sí mynd 16. Tað

er neyðugt at staðfesta og meta um, á hvønn hátt

vaksandi útreiðslurnar til røkt og umsorgan eru ein

avbjóðing fyri fíggjarpolitiska haldførið við verandi

uppseting av almenna geiranum.

Ein l�½sing av yvirdekninginum í mun til krøvini um veruliga kjarnuka-

pitalin hjá bankunum, í øðrum orðum til CET1-kravið (Common Equity

Tier 1).

Vektað miðal av teimum f�½ra føroysku bankunum.

3-størsti bankin í Føroyum, Norðoya Sparikassi, var eisini SIFI banki,

men var ikki útnevndur aftur tann 1. juni 2021.

25 Arnason o.o., Økonomisk rente og ringvirkninger i de Vestnordiske

fiskerier, Nordic Atlantic Corporation (NORA), 2015 (leinki).

Fíggjarlógaruppskotið frá 30. septembur 2021 hevur eitt landskas-

sahall uppá 6 mió. kr. í 2021, sum svarar til 0% Av BTÚ. Væntaða

yvirskotið í 2022 er 66 mió. kr.

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 18. NOVEMBUR 2021

Íløgur í vælferð og undirstøðukervi mugu

gerast við atliti til tørvin fyri einum stoytdoyvara

Almenna skuldin í Føroyum er lutfalsliga lítil, og

tað hevur gjørt, at landskassin hevur kunna stuðlað

upp undir búskapin, hóast stór sveiggj hava verið í

almennu inntøkunum og útreiðslunum í farsóttartíðini.

Bruttoskuldin var um mánaðarskiftið august/sep-

tembur 34% av BTÚ. Við ársbyrjan var skuldin 44%

av BTÚ.

Tað skal lesast í ljósinum av, at Landsbanki

Føroya hevur n�½tt gjaldføri frá einum láni í juni í 2020,

ið skuldi tryggja gjaldføri landskassans í farsóttartíði-

ni, til at afturrinda eitt lán, ið fall til gjaldingar í juni í

2021. Miðalrentan av skuldini er harumframt lítil.

Lítla skuldin styrkir mótstøðuførið hjá almenna fíggjar-

standinum og føroyska búskapinum. Vælferðarsam-

felagið í Føroyum er munandi útbygt seinastu 20 árini.

Tað er umráðandi, at hugsað verður um at varðveita

ein nóg góðan stoytdoyvara, í almenna fíggjarstandi-

num, tá ið íløgur skulu gerast í framtíðini. Sum dømi

kann nevnast, at hesi atlit mugu havast í huga, nú

tosað verður um at gera n�½ggjan tunnil til Suðuroyar,

ið væntandi kostar uml. 27 prosent

av BTÚ.

Broytingar, sum tryggja landskassanum

fleiri inntøkur, kunnu styrkja haldførið

Landsst�½rið hevur nakrar møguleikar at økja innt-

økurnar til landskassan, fyri at styrkja haldførið av

fíggjarpolitikkinum. Fyrst og fremst kann bústaðar-

skattur styrkja mótstøðuførið hjá búskapinum. At

skatta fyrsta ella annan bústað kann gera skattagrun-

darlagið fyri landskassan víðari og partvíst minka

árinið, sum bústaðarprísir hava á búskapin sum heild.

Verður bústaðarskatturin tillagaður, so at hann fylgir

gongdini hjá bústaðarprísunum, verður hann av sær

sjálvum útjavnandi bæði fyri realbúskapin og fíg-

gjargeiran.

Hann er sostatt eitt gott, støðufestandi

amboð hjá almenna geiranum.

Í Føroyum fáa húsarhald 35 prosent í rentustuðli fyri

bústaðarlán, tó í mesta lagi 100.000 kr. Tað kann hava

Fleiri eldri í Føroyum komandi árini

Pst. av fólkatali

0-19 ár

70+ ár

Framskriving

20-69 ár

(høgra ás)

Mynd 16

Pst. av fólkatali

85 90 95

05 10 15

45 50 55

Kelda: Hagstova Føroya og egnar útrokningar.

ógagnliga ávirkan fyri áhugan at seta seg í skuld. Lága

rentustøðið í løtuni ger, at løtan er tann rætta at lækka

stuðulin.

Inntøkan hjá útflutningsvinnunum hevur avgerandi

t�½dning fyri búskaparligu framgongdina, men hon er

bygd á natúrliga hav- og fiskatilfeingið kring Føroyar.

Tí er eyðsæð, at ein partur av avkastinum frá føroyska

náttúrutilfeinginum eigur at koma íbúgvunum sum

heild til góðar, við at skatta óvanliga avkastið frá fiski-

skapinum - sonevnda tilfeingisrentan.

Tað kann geva

sítt íkast, við at spart verður saman í góðum tíðum, at

n�½ta í verri tíðum.

Landsst�½rið eigur leypandi at eftirmeta vavið av tilfein-

gisrentuni. Óvissa kann vera um hvussu uppgerast skal

- eitt nú avkast til eginpening og lønir. Tí hevði verið

gagnligt at sett meginreglur fyri, hvussu roknast skal í

almenna geiranum, so at metingin av tilfeingisrentuni

verður neyvari.

Ábendingar eru um, at tilfeingis-

rentan ikki verður nóg neyvt skattað í løtuni.

Uppgerð av EGS-skuldini frá Landsbanka Føroya.

Grundað á undankanningar, metti Landsverk í oktober í 2021, at

tunnilin fer at kosta 5,4 mia. kr. (leinki, bert á føroyskum)

29 Sí t.d. Simon Juul Hviid og Paul Lassenius Kramp, Aftale om boligskat

stabiliserer boligpriser,

Danmarks Nationalbank Analyse,

nr. 14, septem-

bur 2017.

Sí t.d. Jens Warming, Om grundrente af fiskegrunde,

Nationaløkonomisk

Tidsskrift,

nr. 49, side 499-505, 1911, og Jens Warming, Aalegaardsretten,

Nationaløkonomisk Tidsskrift,

nr. 69, síður 151-162, 1931.

31 Sí t.d. Nordisk Ministerråd, Samfundsøkonomisk afkast af pelagiske fiskerier

i nordøstatlanten,

Nordisk Ministerråd,

2010 (leinki), har ein felags útrok-

ningarkarmur fyri norðurlond er at finna. Hagstova Føroya arbeiðir í løtuni

við at betra føroysku lønarhagtølini. Arbeiðið kann geva sítt íkast til at upp-

gera normallønarútreiðslur, ið kunnu n�½tast til at útrokna tilfeingisrentuna.

Sí t.d. Búskaparráðið, Konjunkturmeting á vári 2020 (Konjunktur-

gennemgang forår 2020),

Búskaparráðsfrágreiðing,

mars 2020 (leinki).

FÆU, Alm.del - 2021-22 - Bilag 10: Præsentation af Nationalbankens analyse af Færøsk økonomi

G R E I N I N G

— D A N M A R K S N AT I O N A L B A N K

FØROYSKUR BÚSKAPUR — 16. DESEMBUR 2020

G R EININGI NA

Sum ein avleiðing av leiklutinum hjá tjóð bank

anum í samfelagnum verða greiningar um

búskaparlig og fíggjarlig viðurskifti gjørdar.

Greiningarnar verða givnar út leypandi og fevna

m.a. um metingar av aktuellu konjunkturstøðuni

og tí fíggjarliga støðufestinum.

Greiningin er sett saman av einari danskari, enskari og føroyskari útgávu. Um ivi er um neyvleikan í t�½ðingini, er tann

danska útgávan galdandi.

DANMARKS NATIONALBANK

LANGELINIE ALLÉ 47

2100 KØBENHAVN Ø

WWW.NATIONALBANKEN.DK

Flora Nagy Lomholt

Senior Bank Analyst

[email protected]

FINANSIEL STABILITET

Adrian Michael Bay Schmith

Senior Economist

[email protected]

ØKONOMI OG PENGEPOLITIK

KONTAKT

Ritstjórnin er liðug

1. novembur 2020

Ole Mikkelsen

Kommunikations

og presserådgiver

[email protected]

+45 3363 6027

SEKRETARIAT

OG KOMMUNIKATION