FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Færøudvalget 2017-18
FÆU Alm.del Bilag 13
Offentligt

BÚSKAPARRÁÐIÐ

Á vári

2018

Búskaparráðsfrágreiðing

I. Konjunkturmeting

II. Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

III. Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum

Mars 2018

Economic report from the Economic Council of the Faroe Islands, Spring 2018, with Summary in English: (I) Economic outlook, (II) Age, employment

and taxpayers, (III) Continuing adaptations by reforms.

Redegørelse fra det Økonomiske Råd på Færøerne, forår 2018: (I) Udsigterne for konjunkturudviklingen, (II) Alder, beskæftigelse og skatteydere,

(III) Fortsatte tilpasninger gennem reformer.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

ISBN: 978-99918-3-546-4

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Bú skaparrá ðið

Búskaparráðið hevur til uppgávu at fylgja við búskaparligum viðurskiftum í landinum og at koma við

óheftari búskaparligari ráðgeving og frágreiðingum um búskaparligu gongdina. Tað er ásett í lógini fyri

Búskaparráðið, at tað skal gera tvær konjunkturfrágreiðingar árliga, sum skulu verða

almannakunngjørdar ávikavist tann 1. mars og 1. september.

Skrivarauppgávan hjá Búskaparráðnum er við avtalu løgd til Fróðskaparsetur Føroya at røkja.

***

Búskaparráðið gevur við hesum út konjunkturfrágreiðingina, sum eftir løgtingslóg nr. 50 frá 11. mai 2009

um Búskaparráð við seinni broytingum skal gerast tvær ferðir um árið.

Frágreiðingin hesuferð fevnir um tríggjar partar:

•

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

Kapittul III: Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum

Frágreiðingin liggur tøk at taka niður sum pdf-fílu á heimasíðu Búskaparráðsins á Fróðskaparsetrinum:

https://setur.fo/en/setrid/styrid-rad-og-samstoerv/buskaparradid/

Limir Búskaparráðsins eru:

Sverri Hansen, cand.oecon., formaður

Ester Hansen, cand.polit.

Djóni Højgaard, cand.polit. tekur við sum limur 01-02-2018; hann avloysir Herit Albinus.

Skrivaratoymi Búskaparráðsins:

Ólavur Christiansen, cand.polit. et scient.soc., PhD, lektari

Hallur Markná, cand.polit., námslektari

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Innihaldsyvirlit

Samandráttur .................................................................................................................................................. 6

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018 ........................................................................................................ 7

I 1 Inngangur um konjunkturmeting við høvuðstølum ................................................................................... 8

I 1.1 Eftirspurningurin ............................................................................................................................... 11

I 1.2 Bústaðarmarknaðurin ....................................................................................................................... 13

I 1.3 Vinnuviðkomandi bygnaðarbroytingar ............................................................................................. 13

I 1.4 Laksa- og oljuprísir ............................................................................................................................ 17

I 1.5 Handilsjavnin ..................................................................................................................................... 19

I 2 Innlendis eftirspurningur frá húsarhaldunum (privat n�½tsla) .................................................................. 21

I 2.1 Metingar viðvíkjandi privatu n�½tsluni ............................................................................................... 21

I 2.2 Gongdin í treystitølum (konjunkturbarometrinum) ......................................................................... 22

I 3 Virksemið í privatu vinnugeirunum (privatar íløgur o.a.) og innlendis eftirspurningurin ........................ 24

I 3.1 Gongdin viðvíkjandi lønargjaldingum og løntakaratali ..................................................................... 24

I 3.2 Gongdin viðvíkjandi privatu íløgunum .............................................................................................. 27

I 3.3 Gongdin í treystitølum (konjunkturbarometrinum) ......................................................................... 27

I 4 Innlendis eftirspurningur frá almenna geiranum - almenn n�½tsla og íløgur ............................................ 29

I 4.1 N�½tsla hins almenna .......................................................................................................................... 29

I 4.2 Íløgur hins almenna........................................................................................................................... 30

I 4.3 Úrslitið á almennu roknskapunum .................................................................................................... 31

I 4.4 Ogn og skuld hjá tí almenna .............................................................................................................. 32

I 5 Útlendskur eftirspurningur ...................................................................................................................... 34

I 5.1 Gongdin innan alivinnuna ................................................................................................................. 34

I 5.2 Gongdin innan uppsjóvarvinnuna ..................................................................................................... 35

I 5.3 Botnfiskur og onnur fiskasløg............................................................................................................ 36

I 5.4 Samlaði fiskavøruútflutningurin ........................................................................................................ 36

I 5.5 Gongdin í handilsjavnanum............................................................................................................... 37

I 6 Peninga- og fíggjarviðurskifti.................................................................................................................... 39

I 7 Samandráttur av fortreytum sum grundarlag fyri framrokningum við myndli........................................ 40

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar ......................................................................................... 41

II 1 Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar ..................................................................................................... 42

Kapittul III: Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum .................................................................................. 47

III 1 Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum .............................................................................................. 48

III 1.1 Pensjónsn�½skipan ............................................................................................................................ 49

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

III 1.2 Fiskivinnun�½skipan .......................................................................................................................... 49

III 1.3 Alivinnun�½skipan ............................................................................................................................. 50

III 1.4 Kommunun�½skipan ......................................................................................................................... 50

III 1.5 Skattan�½skipan ................................................................................................................................ 50

Tilvísingar/keldutilfar .................................................................................................................................... 51

Yvirlit yvir talvur og myndir/tables and figures............................................................................................. 52

Orðalisti ......................................................................................................................................................... 55

Tíðindaskriv frá Búskaparráðnum hin 28. februar 2018 ............................................................................... 61

English Summary ........................................................................................................................................... 62

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Samandráttur

Gongdin í føroyska búskapinum seinastu árini hevur verið serlig vegna óvanliga nógv viðrák viðvíkjandi

laksa- og oljuprísum, uppsjóvarnøgdum og landskassahalli (fram til 2016) í einum uppgangandi

hákonjunkturi. Hetta hevur gjørt tað trupult at gera stuttsiktaðar forsagnir. Síðan 2009 hevur tað stórt

sæð verið vøkstur í fiskavøruútflutninginum á hvørjum ári, og talan er um væl meira enn eina tvífalding

í fiskavøruútflutningsvirðinum.

Búskaparráðið hevur endurmett vøksturin í BTÚ í leypandi prísum fyri árini 2017-2018. Búskaparráðið

metir nú vøksturin í 2017 at hava verið eitt vet hægri enn í undanfarnu frágreiðing og vøksturin í 2018

at verða nakað væl lægri enn áður mett. Hesar broyttu metingarnar av búskaparvøkstrinum árini 2017-

18 stava frá n�½ggjum fortreytum. Útlit eru fyri eini minking í vøkstrinum ella møguligari niðurgongd í

2018 vegna minkandi kvotur, hægri oljuprísir, minni væntaða tøku í alivinnuni og væntaða

prísniðurgongd.

BTÚ-vøksturin í 2018 í leypandi prísum stavar í høvuðsheitum frá innlendskum eftirspurningi.

Sum Búskaparráðið í undanfarnum frágreiðingum hevur gjørt vart við, fer demografiska tr�½stið hvørt

næstkomandi ár tey næstu 20 árini at tr�½sta útreiðslurnar í heilsuverkinum uppeftir, og tað sama verður

galdandi fyri kostnaðin í eldrarøktini. Avleiðingarnar gera tað neyðugt hjá ábyrgdarhavandi politiska

myndugleika, so neyvt sum gjørligt, at meta um fylgjurnar uttan at lata seg misleiða av núverandi "góðu

tíðunum", "stóra arbeiðsvirkninum" ella "vøkstrinum í fólkatalinum".

Eftir meting Búskaparráðsins er demografi-treytaði fíggjarligi haldføristrupulleikin tann størsta einstaka

avbjóðingin móti føroyska samfelagsbúskapinum.

Búskaparráðið hevur ongantíð mett, at ein pensjónsn�½skipan, sum einsamalt tiltak, fór at kunna loysa

allan haldføristrupulleikan. Tí eru aðrar n�½skipanir, ið geva sítt íkast til inntøkur hins almenna, neyðugar,

um haldføristrupulleikin skal loysast.

Til dømis er tað óhógv at pástanda, at komandi pensjonistar, aftaná eina pensjónsn�½skipan, gjøgnum

teirra skatt og avgjøld fara at kunna fíggja allar eldra-útreiðslurnar til pensjón og eldra- og heilsurøkt,

ella ein vaksandi part av hesum útreiðslum.

Harafturat benda tølini á, at skal arbeiðsvirknisprosentið millum tey 67-ára gomlu og eldri hækkast við

tíðini, verður neyðugt hjá politiska myndugleikanum at gjøgnumføra hetta við hækkaðum pensjónsaldri,

og at fremja hesar hækkingar í samsvari við leinging av tí hagfrøðiliga útroknaðu miðal lívsævini.

Búskaparráðið væntar, at konjunkturarnir framvegis fara at ganga upp og niður, sum teir higartil hava

gjørt, og ráðið metir seg ikki hava gjørt ov nógv av, tá tað sn�½r seg um haldførisavbjóðingina og tørvin

á n�½skipanum.

Ein partur av arbeiði Búskaparráðsins framyvir verður við regluligum millumbilum at eftirrokna avleiðingar

av n�½skipanum á fíggjarliga haldførið við dagførdum hagtølum og haldførismyndli, so hvørt sum

samtyktar n�½skipanir hava virkað í 1 ár.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 1 Inngangur um konjunkturmeting við høvuðstølum

Búskaparráðið og Hagstovan hava í felag mett um vøksturin í BTÚ í leypandi prísum fyri árini 2016-2018;

fyribils tøl fyriliggja fyri 2014-2015, ið eru uppgjørd frá framleiðslusíðuni. Í hesum sambandi hevur sum

vant verið n�½ttur ein búskaparmyndil til framrokningar. Hesin myndil er mentur í Landsbankanum og

síðani á Hagstovuni, og fer at verða viðlíkahildin av Hagstovuni og Búskaparráðnum í felag. Sum ílag

(input) fyri myndlan�½tsluna liggja tær metingar Búskaparráðsins og Hagstovunnar av einstøku lutunum í

búskapargongdini, sum greitt er frá seinni í hesi frágreiðing í teksti, talvum og myndum.

Fyri árini 2016 og 2017 byggir myndilin m.a. á eina skipaða eftirviðgerð av lønartølunum frá Elektron og

lønartølunum sambært virkisroknskapunum, og eisini á søguliga lutfallið millum restinntøkur og

lønarinntøkur í bruttofaktorinntøkuni. Tá støddin av BTÚ í leypandi prísum er vorðin mett frá

framleiðslusíðuni, verða eftirspurnar-/útreiðslupartarnir av BTÚ (n�½tsla, íløga og nettoútflutningur) mettir

sambært teimum indikatorum, sum Búskaparráðið og Hagstovan hava savnað við greiningum av taltilfari

og samrøðum við persónar og stovnar, ið kunnu roknast at hava góðan varhuga av, hvat ið gongur fyri

seg í føroyska búskapinum.

Fyri 2018 eru framskrivingarnar grundaðar á broytingar í eftirspurnar-/útreiðslupørtunum av BTÚ, og á

samanhangir í eini input-output talvu. Almenn n�½tsla og almennar íløgur eru ásett samsvarandi almennum

fíggjarætlanum og egnum metingum. Privat n�½tsla og privatar íløgur eru ásett sum lutføll í mun til

ávíkavist tøka inntøku og samlað BTÚ. Nettoútflutningurin er ásettur í samsvari við gjørdar metingar.

Sjálvsagt eru óvissur kn�½ttar at slíkari meting av framtíðargongdini. BTÚ-tølini fyri 2016-18 mugu sostatt

metast og n�½tast við neyðugum fyrivarnum.

Umframt n�½tslu av nevnda búskaparmyndli, sum greitt frá omanfyri, hevur konjunkturmetingin við sær

eina greining av dagførdu hagtølunum viðvíkjandi teimum mest t�½ðandi tættunum í búskapargongdini.

Vit meta, at ein slík greining av dagførdum tølum kann bera í bøtuflaka fyri óvissuni, ið altíð vil vera tengd

at eini framskriving, sum er grundað á ein búskaparmyndil.

Tekstkassi 1:

Skipan av konjunkturfrágreiðingini í avsnitt

Konjunkturfrágreiðingin er skipað í avsnitt eftir eftirspurnar- ella útreiðslupørtunum av BTÚ. Eftirspurningurin eftir

vørum og tænastum kemur frá tveimum síðum: frá innlandi sum eftirspurningur til n�½tslu og íløgur

og frá útlandi sum

eftirspurningur eftir útflutningi. Innflutningurin er partur av innlendis eftirspurnarpørtunum og fevnir eisini um

n�½tslutilfar í framleiðsluni. Innflutningurin drigin frá útflutninginum gevur nettoútflutningin. BTÚ er sostatt samansett

av hesum eftirspurnarpørtum: privat n�½tsla plus privatar íløgur plus almenn n�½tsla plus almennar íløgur plus

útflutningur minus innflutningur.

Innihaldið á komandi síðum er ein samanfating av hesum greiningum og metingum av vinnuligu og

samfelagsbúskaparligu gongdini, og samanfatingin fevnir um innlendskan og útlendskan eftirspurning,

herundir útflutning og innflutning av vørum og tænastum, og um gongdina í privatu og almennu n�½tsluni

og íløgunum.

Hesar greiningar av konjunkturgongdini geva síðani íkastini til eina heildarmeting av búskapargongdini,

sum við búskaparligu myndlan�½tsluni verða samanfatað sum metti vøksturin í BTÚ í leypandi prísum fyri

árini 2016-2018.

---

Gongdin í føroyska búskapinum seinastu árini hevur verið serlig vegna óvanliga nógv viðrák viðvíkjandi

laksa- og oljuprísum, uppsjóvarnøgdum og landskassahalli (fram til 2016) í einum uppgangandi

hákonjunkturi. Hetta hevur gjørt tað trupult at gera stuttsiktaðar forsagnir. Hagstovan og Búskaparráðið

hava endurmett vøksturin í BTÚ í leypandi prísum fyri árini 2017-2018. Ráðið metir nú vøksturin í 2017

Munurin millum n�½tslu og íløgur er, at íløgur sum meginreglu hava eina livitíð uppá meira enn 1 ár.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

at hava verið eitt vet hægri enn í undanfarnu frágreiðing, og vøksturin í 2018 at fara at verða nakað væl

lægri enn mett í undanfarnu frágreiðing.

Talva I 1 vísir BTÚ b�½tt á útreiðslupartar í leypandi prísum í 2011, og vísir eisini staðfestu og mettu

vakstrarískoytini til BTÚ-vøksturin í leypandi prísum

í ávikavist 2012-2013 og 2014-2018.

Av talvuni síggja vit, at í 2014 stavar fyribils uppgjørdi vøksturin uppá 7,5% í BTÚ í ársins prísum í

høvuðsheitum frá eftirspurningi úr útlondum (nettoútflutninginum), og sostatt ikki frá innlendskum

eftirspurningi. Gongdin í almennari og privatari n�½tslu og íløgum kann tí ikki forklára vøksturin hetta árið.

Fyri árið 2015 vísa fyribils tøl ein vøkstur uppá 5,6% í BTÚ í ársins prísum. Væntandi stavar hesin vøkstur

í høvuðsheitum frá innlendskum eftirspurningi.

Fyri árið 2016 verður roknað við einum vøkstri í BTÚ uppá 6,8% í ársins prísum. Væntandi stavar hesin

vøkstur bæði frá innlendskum og útlendskum eftirspurningi.

Fyri árið 2017 er vøksturin í BTÚ í leypandi prísum mettur til 6,2%, sum allur stavar frá innlendskum

eftirspurningi.

Fyri árið 2018 er vøksturin í BTÚ í leypandi prísum mettur til 0,5%, sum í høvuðsheitum stavar frá

innlendskum n�½tslueftirspurningi.

Broyttu metingarnar av búskaparvøkstrinum árini 2017-2018 (í mun til metingarnar gjørdar í undanfarnu

frágreiðing) stava frá n�½ggjum fortreytum, sum í høvuðsheitum snúgva seg um minni tøku í alivinnuni

enn roknað var við, og somuleiðis lægri laksaprísir, minni uppsjóvarnøgdir og hægri oljuprísir, ið lagdar

hava verið inn í áðurnevnda búskaparmyndil.

Frágreiðingar um útrokningarhátt fyri vakstrarískoyti eru at finna í frágreiðing Búskaparráðsins á vári

2016 á síðu 11.

Talva I 2 vísir gongdina í teimum einstøku eftirspurnarpørtunum í prosent av BTÚ árini 2011-2018. Vit

síggja, at almenna og privata n�½tslan er støðug og sveiggjar samanlagt millum 75-88% av BTÚ hesi árini.

Eisini sæst, at innflutningurin minkar sum prosent av BTÚ frá 2012 til 2016 fyri síðani at standa nøkulunda

í stað.

BTÚ-vøksturin verður í Føroyum uppgivin í leypandi prísum av tí, at BTÚ í Føroyum ikki verður uppgjørt í føstum

prísum. BTÚ-vøksturin aðrastaðni verður roknaður av BTÚ-uppgerðum í føstum prísum. Føroysku vakstrartølini kunnu

tí ikki sammetast við útlendsk vakstrartøl.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Mynd I 1 vísir vøksturin í BTÚ í leypandi prísum b�½ttan á innlendskan og útlendskan eftirspurning. Síðan

2010 hevur BTÚ í leypandi prísum verið í stórum vøkstri aftaná negativan vøkstur í 2008 og 2009.

Hagstovan ger ikki tjóðarroknskapin upp í føstum prísum. Givið er tó, at stórur partur av BTÚ-vøkstrinum

í leypandi prísum seinastu árini stavar frá prísbroytingum á útlendskum marknaðum, og at roknaði

vøksturin í BTÚ í føstum prísum (realvøksturin í BTÚ) vildi verið nógv lægri enn roknaði BTÚ-vøksturin í

leypandi prísum. Stórur prísvøkstur hevur eitt nú verið á útfluttum laksi síðan 2013 og príslækking á olju

síðan 2014. Hetta hevur borið við sær eina fyri Føroyar fyrimunarliga betring av b�½tislutfallinum í

uttanlandshandlinum. Í makrelfiskiskapinum hevur gongdin verið, at nøgdirnar eru øktar tey seinnu árini,

meðan prísirnir hava verið nøkulunda støðugir.

Um roknað varð í føstum prísum, vildu einans broytingar í n�½ttu oljunøgdunum og broytingar í útfluttu

laksa- og makrelnøgdunum talt við í fastprís-uppgerðini. Fyri 2013 stavaði til dømis nærum helvtin av

BTÚ-vøkstrinum uppá 7,5% frá alivinnuni, og hesin vøkstur stavaði aftur frá príshækkingum í

útflutninginum av alifiski (og ikki frá tøkunøgdini, ið fall).

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Tekstkassi 2:

Uppgerð av BTÚ í leypandi prísum og ikki í føstum prísum

Í Føroyum gera vit bert BTÚ upp í leypandi prísum. Hetta merkir, at vit í Føroyum ikki kenna reala búskaparvøksturin,

sum er árligi vøksturin í BTÚ í føstum prísum. Útrokningin í føstum prísum vísir reala (nøgdarliga) búskaparvøksturin.

Hesin gevur ábendingar um produktivitetsvøksturin í búskapinum. Vit noyðast tí at halda okkum til BTÚ í leypandi

prísum, tá vit (í kapittul I í frágreiðingini) skulu meta um framtíðar búskapargongdina í tí stutta siktinum.

At meta um framtíðar gongdina í BTÚ í leypandi prísum er uppaftur truplari enn at meta um BTÚ-gongdina í føstum

prísum. Harumframt hevur talið fyri vøksturin í BTÚ í leypandi prísum eitt avmarkað n�½tsluvirði. Prísgongdir í

uttanlandshandlinum (innflutningi og útflutningi) hava seinnu árini stórliga ávirkað uppgjørda BTÚ-ið í leypandi prísum.

At gera metingar av framtíðar prísgongdum í m.a. uttanlandshandlinum er sera trupult, og hetta ger eisini metingina

av BTÚ-vøkstrinum í leypandi prísum meira óvissa. Ein uppgerð av BTÚ-vøkstrinum í føstum prísum hevði gjørt tað

møguligt at mett um trendin í búskapargongdini í langa siktinum og sveiggini rundan um hendan trend í stutta

siktinum. Ein slík uppgerð hevði eisini minkað um óvissuna í metingunum, tí vit tá kundu sæð burtur frá prísbroytingum

í m.a. uttanlandshandlinum.

I 1.1 Eftirspurningurin

Mynd I 2 vísir gongdina í innlendis eftirspurnarpørtunum (n�½tsluni og íløgunum) síðan 1998 og mynd I 3

gongdina í útflutningi, innflutningi, nettoútflutningi, BTÚ og brúkaraprístalinum síðan 1998. Tølini í báðum

myndunum eru vísitøl við 1998 sum grundár.

Av mynd I 2 sæst, at almenna n�½tslan hevur verið tann mest støðugi parturin av innlendis eftirspurning-

inum og næst eftir henni í støðufesti, er privata n�½tslan.

Hinvegin eru privatu og almennu íløgurnar tann mest sveiggjandi parturin av innlendis eftirspurninginum.

Mynd I 2 vísir fyri almennu íløgurnar ein stóran vøkstur fram til 2008, har tað síðani hendi ein stór minking

í almennu íløgunum. Samstundis sær tað út til, at tann vøksturtilgongd fyri almennu íløgurnar, sum hendi

fram til 2008, endurtekur seg frá 2010 og frameftir.

Almennu íløgurnar hava sostatt verið konjunkturviðgangandi, og hevur almenni geirin harvið økt um

sveiggini í búskapargongdini. Í frágreiðing Búskaparráðsins á heysti 2015 varð í kapittul II hugt at

íløguætlanunum hjá almenna geiranum, og meting varð gjørd av, hvørt søgan við konjunkturviðgangandi

almennum íløgum fór at endurtaka seg í komandi árum. Búskaparráðið roknar tað sum óheppið, at

almenna íløgugongdin í so stóran mun er konjunkturviðgangandi. Almennu íløgurnar hava seinastu 20

árini havt tvey stór uppgangandi sveiggj og eitt stórt niðurgangandi sveiggj, og sveiggini hava t�½ðuliga

samsvarað við konjunkturgongdina.

Privatu íløgurnar hava eisini verið sveiggjandi, men ein stórur partur av hesum íløgunum hevur verið

innflutningur av útlendskt bygdum skipum, flogførum og vindmyllum. Íløgur av hesum slag leggja ikki

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

stórt eftirspurnartr�½st á føroyska arbeiðsmarknaðin. Sammett við almennu íløgurnar hava privatu

íløgurnar havt títtari, men eisini minni, sveiggj.

Mynd I 3 vísir gongdina í útlendskum eftirspurningi, BTÚ og brúkaraprístali. Av myndini sæst, at

útflutningurin, innflutningurin og BTÚ í leypandi prísum eru vaksin stórliga seinnu árini. Myndin bendir

eisini á, at ein realvøkstur er hendur í BTÚ við tað, at vøksturin í brúkaraprístalinum er nógv minni enn

vøksturin í hinum støddunum. Støddina á hesum møguliga realvøkstri kenna vit tó ikki, tí føroyska BTÚ-

ið verður, sum áður nevnt, ikki gjørt upp í føstum prísum.

Privatar íløgur í skip, flogfør og vindmyllur síggjast aftur í innflutningstølunum í mynd I 3 sum stór sveiggj

í innflutningi, og samsvara hesi sveiggj við sveiggini í privatu íløgunum í mynd I 2. Tá BTÚ verður gjørt

upp, verður innflutningurin drigin frá útflutninginum fyri at finna talið fyri nettoútflutningin.

Annars hevur nettoútflutningurin av vørum og tænastum verið negativur burtursæð frá árunum 1998 og

2014-2018 (mett). Øll hini árini síðan 1998 hevur nettoútflutningur Føroya verið negativur. Orsøkin, at

hetta ber til, er heildarveitingin úr Danmark og lønarinntøkur úr útlondum, sum gera sítt til at geva eitt

yvirskot á gjaldsjavnanum. Samstundis ger heildarveitingin, at almenna n�½tslan í Føroyum í % av BTÚ

oftast er størri enn í londunum, vit vanliga sammeta okkum við. Sama er galdandi fyri lønarinntøkur úr

útlondum; hesar viðvirka eisini til, at privata n�½tslan í % av BTÚ oftast er størri enn í londunum, vit

vanliga samanbera okkum við

Søguliga hava stórar niðurgongdir í føroyska búskapinum ofta stavað frá stórum føllum í útflutninginum

(útlendskum eftirspurningi). Hesi føll hava ávirkað inntøkurnar í útflutningsvinnunum, sum aftur hava

ávirkað arbeiðsvirknið og inntøkur í teimum vinnum, ið framleiða til innlendskan eftirspurning, sum síðani

hava ávirkað úrslitini hjá almenna geiranum.

Omanfyri nevnda ‘regla’ er tó ikki uttan undantak. Undir kreppuni síðst í áttatiárunum og fyrst í nítiárunum

skapti privat og alment íløguvirksemi, saman við lánsveitingum, óheft av útflutninginum, stór sveiggj í

búskapargongdini. Seinni í tilgongdini minkaði útflutningurin eisini stórliga. Í árunum undan

fíggjarkreppuni vóru búskaparligu sveiggini ei heldur orsakað av broytingum í útflutninginum, men heldur

av lánsveitingum og miseydnaðum íløguvirksemi. Privata n�½tslan sum partur av BTÚ fall árini 2008-2010.

Vegna støddina á privatu n�½tsluni í mun til BTÚ virkar eitt sovorðið fall ógvusligt á búskapin. Almennu

íløgurnar minkaðu stórliga í 2009-2010, og hevði hetta eina uppaftur størri tálmandi ávirkan á

búskapargongdina. Høvdu almennu íløgurnar ístaðin verið øktar í hesum niðurgangskonjunkturi, hevði

almenna íløguvirksemið havt eina stimbrandi ávirkan á búskapargongdina.

Sí Búskaparráðið, búskaparráðsfrágreiðing á heysti 2013, síða 41.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 1.2 Bústaðarmarknaðurin

Mynd I 4 vísir gongdina í húsaprísum og brúkaraprísum sum skrásett av Betri banka. Hagtølini geva tó

ikki eina heilt neyva mynd av prísgongdini. Eitt nú eru íbúðir ikki við í hagtølunum, og harafturat eru

einans hús við grundøkjum millum 250 og 1000 fermetrar tald við.

Av myndini sæst, at eitt slag av ‘bløðru’ varð blást upp fram til 2007, sum síðani brast. Bløðran vísti seg

serliga í húsaprísunum í Tórshavnar kommunu.

Prísirnir á húsum í Tórshavn hava verið vaksandi síðan 2012, og teir eru nú á væl hægri støði enn prísirnir

í 2007. Munurin millum húsaprísir í Tórshavn og aðrastaðni í Føroyum vaks sera nógv í 2006, og hevur

ein prísmunur upp á eina góða millión krónur hildið sær fram til 2016, tá prísmunurin fór upp á 1,5 mió.

kr. Í 3. ársfjórðingi 2017 er prísmunurin farin uppum 1,6 mió. kr.

Prísurin á íbúðum, ið ikki eru við í hagtølunum handan mynd I 4, er vaksin meira enn prísurin á sethúsum.

Prísvøksturin er m.a. grundaður á lægri rentu og størri eftirspurning, serliga eftir íbúðum í Tórshavnar

økinum.

I 1.3 Vinnuviðkomandi bygnaðarbroytingar

Samstundis, sum fíggjarkreppan hevur havt síni árin á búskapargongdina í Føroyum, eru stórar

bygnaðarligar broytingar farnar fram í føroyska búskapinum. Eitt er, at fólkasamansetingin er broytt;

nakað annað er, at vinnugreinab�½tið er broytt, og at útflutningsmynstur og marknaðarlond Føroya eisini

eru broytt.

Mynd I 5 vísir lutfalsligu gongdina í virðisøkingini b�½tt á tilfeingisvinnur, byggi- og framleiðsluvinnur og

tænastuvinnur. Gongdin hevur verið eitt sindur øðrvísi enn í grannalondunum, har tertieru vinnunar eru

vaksnar og tilfeingisvinnurnar minkaðar, og somuleiðis eisini framleiðsluvinnurnar. Síðan 2009 er

føroyska tilfeingisvinnan (primera vinnan, tvs. serliga uppsjóvarvinnan og alivinnan) vaksin lutfalsliga

nógv, meðan byggi- og framleiðsluvinnan (sekundera vinnan) hevur staðið stórt sæð í stað, og

tænastuvinnan (tertiera vinnan) er minkað nógv.

Sambært uppl�½singum frá meklarafyritøku.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Ein orsøk til hesa gongdina er gongdin í alivinnuni og uppsjóvarvinnuni, og harvið í útlendska

eftirspurninginum, sum sostatt í stóran mun hevur borið fram vøksturin í búskapinum nøkur av seinastu

árunum. Spurt kann verða, um hendan gongdin kann halda fram, og um hvønn t�½dning tað hevur, at

tertieru vinnurnar ikki lutfalsliga vaksa eins og í teimum londum, vit vanliga sammeta okkum við. Hetta

kann eisini hava t�½dning fyri tilflytingina til Føroya; flestu møguligu tilflytarar til Føroya við útbúgving úr

útlondum leita helst eftir arbeiði innan tertieru vinnurnar.

Virðisøkingin í mió. kr. b�½tt á tilfeingisvinnur, byggi- og framleiðsluvinnur og tænastuvinnur er víst í mynd

I 6. Tilfeingisvinnan er eyðkend við sínum størru sveiggjum í virðisøkingini yvir ár.

Mynd I 7 vísir gongdina í virkisyvirskoti og lønum í vinnufyritøkum

í mió. kr. Eisini er roknað lutfallið

millum lønir og bruttofaktorinntøku (BFI). Myndin tekur við framroknað tøl fyri árini 2014 til 2018.

Hetta eru allar lønir uttan tær í almennu fyrisitingini og í fíggjarfyritøkum.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Vit síggja, at lønirnar í vinnufyritøkum vuksu nógv fram til fíggjarkreppuna í 2007-08, harnæst fullu tær

og vóru í 2013 einans góðar 100 mió. kr. størri enn í 2008. Hetta svarar til ein vøkstur uppá 2,3%, ið

umboðar eitt fall í realum virði av lønum

Yvirskot í vinnufyritøkum stóð stórt sæð í stað frá 1998 fram til 2008, men er vaksið stórliga síðan 2008.

Talan er um meira enn eina trífalding í virkisyvirskoti úr 1.389 mió. kr. í 2008 uppí 4.354 mió. kr. í 2018.

Lutfallið millum virkisyvirskot og BFI er vaksið nógv síðani 2008, úr 23% í 2008 uppí 41% (mett) í 2018.

Orsøkin til hesa lutfalsliga stóru broyting síðan 2008 eru stóru vinningarnir í uppsjóvarvinnuni og

alivinnuni seinastu árini, sum ikki eru falnir løntakarum í allari vinnuni í lut, men mest kapitalánarunum.

Mynd I 8 vísir talið av løntakarum og roknaða løn pr. løntakara í vinnufyritøkum

frá januar 1999 til

november 2017. Strikumyndinirnar byggja á útrokningar av leypandi 12 mánaðar miðal, sí tekstkassa 3

undir avsnitti I 3.1.

Brúkaraprístal 1. ársfjórðing 2008 til til 1. ársfjórðing 2013 vaks við 6,5%.

Hetta eru allir løntakarar uttan teir í almenna geiranum og í fíggjarfyritøkum.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Myndin vísir, at stór sveiggj hava verið í løntakaratalinum í vinnufyritøkum árini 1999-2017. Ein stórur

vøkstur var fram til 2004, eitt lítið fall í 2005, aftur vøkstur í 2006-08 og síðani eitt fall fram til januar

2012. Eftir januar 2012 hevur aftur verið vøkstur í løntakaratalinum í vinnufyritøkum. Hesin vøksturin

hevur serliga verið stórur síðani miðskeiðis í 2014.

Roknað miðalløn pr. løntakara í vinnufyritøkum er vaksin síðani 1999. Strikumyndin í mynd I 8 vísir nøkur

sveiggj, ið hanga saman við konjunkturgongdini.

Myndin bendir á, at produktivitetur og reallønir í vinnufyritøkum eru vaksin nevnivert síðan 1999.

Mynd I 7 vísti, at samlaðu lønargjaldingarnar í vinnufyritøkum stóðu nærum í stað frá 2008 til 2013.

Øvugt vísir mynd I 8, at roknað løn pr. løntakara í vinnufyritøkum er vaksin nógv í sama tíðarskeiði.

Vísandi til mynd I 7 er talan sostatt um, at talið av løntakarum í vinnufyritøkum er nógv minkað fram til

2013, sí mynd I 8, og at tað tí verður meira løn til hvønn, tá miðaltalið verður roknað.

Gongdin í fólkatalinum og nettotilflytingini er t�½ðandi indikatorur fyri búskapargongdina og vinnuligu

gongdina í Føroyum, bæði í tí stutta og langa siktinum.

Mynd I 9 vísir sambandið millum nettotilflyting og arbeiðsloysi frá januar 1999 til desember 2017. Tølini

fyri nettotilflyting byggja á leypandi 12 mánaðar samanlegging, sum vísir trendin í gongdini.

Myndin vísir, at nettofráflytingin sum heild hevur verið rættiliga stór í tíðarskeiðnum. Tr�½ tíðarskeið hava

verið við positivari nettotilflyting, nevniliga árini 1998-2004, partar av 2008-2009 og 2014-2017.

Nettotilflytingin í seinastuni hevur uttan iva samband við vaksandi tal av størvum í Føroyum. Størri

arbeiðsloysi í Føroyum s�½nist at minka um nettotilflytingina og øvugt, tó uttan at hetta samband forklárar

alla gongdina í tølunum. Seinastu tølini benda á, at nettotilflytingin heldur áfram í næstkomandi tíð.

Burðaravlopið og nettotilflytingin geva fólkavøksturin. Burðaravlopið (munurin millum føðital og deyðstal)

hevur verið fallandi seinastu 25 árini, og við tí í 2014 galdandi deyðs- og føðitíttleika verður burðaravlopið

negativt umleið 2035-2045

Egnar útrokningar, við støði í aldurstreytaðum føði- og deyðstíttleika í 2014 og triðseinastu fólkatalsframskriving

Hagstovunnar, góvu negativt burðaravlop í 2035, sí Búskaparráðsfrágreiðingina á heysti 2016. Broytingar av

føðitíttleika síðan 2014 kundu bent á, at negativa burðaravlopið er útsett - eitt leysligt met kundi verið 2035-2045.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Mynd I 10 vísir gongdina í fólkatalinum sum leypandi 12 mðr. miðal og í nettotilflytingini sum leypandi

12 mðr. samanlegging. Vit síggja, at fólkatalið mestsum stóð í stað frá 2004 til 2014. Í 2014 var fyri

fyrstu ferð síðan 2009 vøkstur í fólkatalinum, og hevur stórur vøkstur verið líka síðan.

Tekstkassi 3:

Tilflyting til Føroya og eftirspurningur eftir arbeiðsmegi í byggivinnuni

Frá stórum byggivirkjum hevur Búskaparráðið fingið at vita, at talið av útlendskum handverkarum í Føroyum er

vaksið nógv seinnu helvt av 2017, og at tað hevur verið ein stór avbjóðing at finna bústaðir til hesar handverkarar.

Hetta kundi bent á, at ein t�½ðandi partur av tilflytingini til Føroya hevur fevnt um útlendskar handverkarar, sum flyta

millum Føroyar og útlond, nú eftirspurningurin eftir arbeiðsmegi í byggivinnuni er stórur vegna vaksandi virksemi (sí

lønargjaldingar í talvu I 4), og at hetta vaksandi virksemi sostatt hevur ávirkað løntakaratal, almennu inntøkurnar,

búskaparvøkstur og fastognarprísir. Minkar hetta byggivirksemið, kemur tað at ávirka nevndu støddir øvugtan veg.

I 1.4 Laksa- og oljuprísir

Laksa- og oljuprísir ávirka føroyska búskapin stórliga í leypandi prísum.

Mynd I 11 vísir gongdina í oljuprísinum

í donskum krónum síðan januar 2012.

Vit síggja, at oljuprísurin hevur sveiggjað rættiliga nógv, og at hann í skrivandi stund liggur á 374

DKK/tunnu. Eitt stórt prísfall hendi á olju eftir august 2014. Í $/tunnu hevur prísurin síðani januar 2015

sveiggjað millum í høvuðsheitum 40 og 60.

Av tí, at olja verður handlað í dollarum og dollarakursurin er hækkaður rættiliga nógv frá juli 2014,

merkist oljuprísfallið á heimsmarknaðinum ikki so væl; ein stórur partur av oljuprísfallinum er í hesum

tíðarskeiði sostatt neutraliseraður vegna hækkingina í dollarakursinum. Síðani februar 2016 er

oljuprísurin í $/tunnu hækkaður, samstundis sum dollarin er viknaður. Síðstnevnda hevur borið við sær,

at príshækkingin í DKK/tunnu ikki hevur verið so ógvuslig, sum hon annars hevði verið.

Hetta er WTI (West Texas Intermediate) oljan, sum vanliga er undir prísinum á norðsjóvarolju (Brent).

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Mynd I 12 vísir gongdina í laksaprísinum í norskum krónum seinastu árini. Vit síggja, at sveiggini eru

stór, men at trendurin vísir ein prísvøkstur seinastu nógvu árini. Prísurin var í hæddini í januar 2017.

Viðmerkjast skal, at norska krónan er fallin rættiliga nógv síðan hon var hægst í 2012, og at vøksturin í

laksaprísinum tískil ikki hevur verið so stórur í donskum krónum, sum hann annars vildi verið. Hinvegin

er dollarakursurin sum nevnt styrknaður munandi síðan miðan 2014 til desember 2016. Tí er

útflutningsprísurin fyri laks til USA í donskum krónum í hesum tíðarskeiðnum vaksin meira enn víst á

myndunum.

Mynd I 13 vísir árligu prosentbroytingina í laksaprísinum í norskum krónum (miðalprísur fyri allar vikur í

árinum). Í 2013 var ein prísvøkstur uppá 49% í mun til árið fyri. Í 2014 og 2015 var ein prísvøkstur uppá

ávikavist 2% og 5%, meðan prísvøksturin í 2016 var heili 50% í mun til árið fyri. Í 2017 var ein

príslækking uppá 4% í mun til árið fyri.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 1.5 Handilsjavnin

Talva I 3 vísir gongdina í vøruútflutningi og vøruinnflutningi Føroya í 2017 sammett við 2016.

Innflutningstølini vísa vaksandi innflutningsvirði í mun til árið fyri (9,8% tilsamans). Um skip verða

roknaði frá, var vøksturin í innflutninginum 12,6%.

Innflutningurin til beinleiðis n�½tslu er vaksin við 8,5%. Innflutningurin av bilum o.ø. flutningsførum vaks

við 20,4%. Hetta kann vera ein ábending um vøkstur í privatu n�½tsluni.

Innflutt tilfar til byggivirki er vaksið við 12,3%, og samstundis er innflutningurin av maskinum o.a. útgerð

minkaður við 4,2%. Nógv størst vøkstur var í innflutningi av brennievni o.t. (46,9%).

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Útflutningurin vaks 7,5% í 2017 sammett við árið fyri. Uttan skip vaks útflutningurin í 2017 við 9,4%.

Vøkstur var í útflutninginum av "uppsjóvarfiski" og "alifiski" uppá ávikavist 28,8% og 5,7%, meðan

útflutningurin av "botnfiski og øðrum fiskasløgum" minkaði við 1,6%.

Handilsjavnin er batnaður seinastu árini og stavar hetta partvís frá betringini í b�½tislutfallinum í

uttanlandshandlinum. Handilsjavnin minkaði tó eitt vet í 2017, og stavar hetta í stóran mun frá hækkandi

oljuprísi.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 2 Innlendis eftirspurningur frá húsarhaldunum (privat n�½tsla)

I 2.1 Metingar viðvíkjandi privatu n�½tsluni

Privata n�½tslan er ein t�½dningarmikil partur av føroyska búskapinum; í stødd er privata n�½tslan á hædd

við útflutningin og innflutningin av vørum og tænastum. Tískil hevur gongdin í privatu n�½tsluni stóra

ávirkan á búskaparvøksturin.

Privata n�½tslan verður uppgjørd sum liður í uppgerðini av útreiðslu- ella eftirspurnarsíðuni á

tjóðarroknskapinum.

Seinastu

uppgjørdu

tjóðarroknskapartølini

viðvíkjandi

útreiðslu-

ella

eftirspurnarsíðuni eru fyri 2013. Fyri tíðarskeiðið aftaná 2013 hava vit bert nakrar indikatorar um

n�½tsluna. Ein indikatorur er innflutningurin av n�½tsluvørum (sí talvu I 3); av øðrum indikatorum er

gongdin í lønargjaldingum (sí mynd I 19a og I 19b) og MVG-inntøkur landskassans.

Mynd I 14 vísir n�½tslukvotuna hjá húsarhaldunum sambært tjóðarroknskapartølum fyri árini 1998 til 2018.

Tølini fram til 2013 eru uppgjørd tøl, meðan tølini fyri 2014-2018 eru bygd á metingar við støði í n�½tslu

av búskaparmyndli Hagstovunnar.

Síðan 2007 er n�½tslukvotan minkað rættiliga nógv. Hetta gevur ábending um, at húsarhaldini aftaná

fíggjarkreppuna hava víst størri varsemi viðvíkjandi privatari n�½tslu. Nakað tað sama hevur gjørt seg

galdandi í okkara grannalondum

Eitt ástøði er, at føroysku pensjonistaviðurskiftini

og royndirnar frá fíggjarkreppuni frá 2007-10, hava

eggjað til sparing heldur enn privata n�½tslu í Føroyum, og harvið til eitt nakað minni íkast frá innlendis

eftirspurninginum til búskaparvøkstur. Nógvur privatur kapitalur er eisini mistur í samband við kreppuna

í nítiárunum og í 2007-09, og roknast kann við, at hetta eisini hevur eggjað til varsemi í privatu n�½tsluni.

Lága rentustøðið og ivin um nøktandi renting av pensjónsuppsparing kunnu eisini hava eggjað eldru

ættarliðunum til samansparing heldur enn n�½tslu.

Tølini benda á, at tað ikki er privata n�½tslan (húsarhaldini), sum hevur verið stóra drívmegin handan BTÚ-

vøksturin í 2012 og 2013, men hinvegin nakað meira frá 2014 og fram til í dag, sí talvu I 1. Søguliga

(1998-2007) hevur n�½tslukvotan verið nógv hægri, enn hon er í dag; broytingar í n�½tslukvotuni kunnu

hava stóra ávirkan á búskapin, tí privata n�½tslan sum nevnt er ein stórur partur av BTÚ.

De økonomiske råd: Dansk økonomi forår 2015, síða 28-30.

Føroysku pensjonistaviðurskiftini fevna um eldingina av búfjøldini, lutfalsliga størra pensjonistatalið og lutfalsliga

lágu pensjónsuppsparingina í mun til í grannalondunum, og tvungnu pensjónsn�½skipanina.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Mynd I 15 vísir gongdina í innflutningi av n�½tsluvørum sum leypandi miðal (sí tekstkassa 4).

Vit síggja, at innflutningurin av hálvdrúgvum n�½tsluvørum (t.d. klæðum) og drúgvum n�½tsluvørum (t.d.

sjónvarp og bilar) er vaksin nógv síðan 2011, serliga aftaná miðskeiðis í 2012.

Stóri vøksturin seinastu tíðina í innflutninginum av drúgvum og hálvdrúgvum n�½tsluvørum hevur verið

n�½ttur í undanfarnum frágreiðingum sum grundgeving fyri at rokna við eini hægri privatari n�½tslukvotu í

2014-2018. Hinvegin kann hesin umrøddi n�½tsluvøksturin eisini samsvara við ein vøkstur í

lønargjaldingum og tøkari inntøku. Viðmerkjast skal, at lønarinntøkur vunnar í útlondum ikki eru við í

lønartølunum handan myndina.

Gongdin í innflutninginum av ódrúgvum n�½tsluvørum (t.d. matur og drekka) og gongdin í

lønargjaldingunum eru nøkulunda samanfallandi yvir alt tíðarskeiðið. Í hagtølunum fyri innflutning fylla

tær ódrúgvu n�½tsluvørurnar lutfalsliga meira enn tær drúgvu og hálvdrúgvu n�½tsluvørurnar.

I 2.2 Gongdin í treystitølum (konjunkturbarometrinum)

Treystitølini frá Hagstovuni í mynd I 16 snúgva seg um metingar frá húsarhaldunum um fíggjarstøðu

teirra eitt ár fram í mun til nú.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Myndin vísir fram til januar 2015 eitt vaksandi bjartskygni, sum ikki hevur verið størri síðan januar 2007.

Hinvegin er bjartskygnið nú tað lægsta síðan juni 2013.

Mynd I 17 vísir treystitalið tilsamans fyri føroysku húsarhaldini. Myndin vísir áleið tað sama sum myndin

undan henni. Treystitalið hjá húsarhaldunum í juni 2014 var størri enn nakrantíð, men ein munandi

minking er hend síðan tá.

Mynd I 18 vísir gongdina í privatu n�½tsluni sambært tjóðarroknskapinum fyri árini 1999-2018. Tølini fyri

2014 til 2018 eru mett við n�½tslu av búskaparmyndli Hagstovunnar. Árini fram til fíggjarkreppuna var

stórur vøkstur í privatu n�½tsluni á hvørjum ári. Síðani vóru tr�½ ár við falli, men frá 2011 og fram hevur

aftur verið vøkstur hvørt ár.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 3 Virksemið í privatu vinnugeirunum (privatar íløgur o.a.) og innlendis

eftirspurningurin

I 3.1 Gongdin viðvíkjandi lønargjaldingum og løntakaratali

Lønarhagtølini hvønn mánaða frá Elektron (samtíðarskattaskipanini) eru millum tey mest hentu hagtølini

vit hava til tess at l�½sa virksemið í búskapinum sum heild og gongdina innan ymsu vinnugreinarnar

Mynd I 19a og I 19b vísa prosentbroytingina í lønartølunum hjá Elektron seinastu árini sum leypandi ár-

til-ár broyting (sí útgreining í tekstkassa 3).

Mynd I 19a vísir gongdina í lønargjaldingunum innan primeru og sekunderu vinnugreinarnar, meðan

mynd I 19b vísir gongdina í lønargjaldingunum innan tertieru vinnugreinarnar.

Gongdin í lønartølunum frá Elektron samsvarar ikki við gongdina í BTÚ sum lønarinntøku (lønarpartinum av

bruttofaktorinntøkuni, BFI). BFI fevnir eisini um sams�½ning til kapitalin (restinntøkuna). Munur er eisini á

tjóðarroknskaparlønum og elektronlønum, tí allar lønarviðbøtur eru ikki í elektronlønunum, t.d. pensjóngjøld, tvungin

sosial tryggingargjøld og B-inntøkur.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Tekstkassi 4:

Trend útrokningar, ið byggja á 12 mánaða leypandi samanlegging og miðal, herundir ár til ár %-broytingar, stutt

frágreiðing

12 mánaða leypandi samanlegging er samanlegging av 12 undanfarnu mánaðunum, roknað fyri hvønn mánaða.

12 mánaðar leypandi miðal er miðal av seinastu 12 undanfarnu mánaðunum, roknað fyri hvønn mánaða.

Ár til ár %-broytingar bygt á leypandi 12 mánaðar samanlegging ella miðal. T�½dningurin av hesum háttalagnum kann

l�½sast við einum dømi í mynd I 19 a og b (samlaðar lønir):

Vit leggja saman lønirnar 12 mánaðir aftur í tíðina frá jun-15 til jul-14 og gevur hetta 7,827 mia. kr. Vit leggja eisini

saman 12 mánaðar aftur í tíðina frá jun-14 til jul-13 og gevur hetta 7,372 mia. kr. Ár til ár %-broytingin (ella vakstrar-

ratan) verður so útroknað sum 7,827/7,372 – 1 = 6,2%.

Hetta háttalag verður n�½tt ístaðin fyri vanliga háttalagið, har vøksturin verður roknaður higartil í árinum í mun til sama

tíðarskeiðið árið fyri. Hvør mánaði verður her “roknaður upp” til eitt ársstøði. Tað verður roknað út hvussu %-vísi

vøksturin (ella %-vísa fallið) hevur verið fyri hendan “upproknaða mánaðin” í mun til somuleiðis “upproknaða mánaðin”

eitt ár frammanundan. Ein mánaði, ið víkir nógv frá undanfarnu mánaðunum, ger sostatt ikki so nógvan mun í

“upprokningini”. Sostatt er talan um eina serliga trend-analysu yvir fleiri mánaðir, har roynt verður av avdúka ein

latentan trend í gongdini, sum fevnir yvir meira enn ein mánaða.

Vit síggja á myndunum, at lønargjaldingar í øllum vinnugreinum eru vaksnar seinastu árini. Síðan 2014

hevur størri lutfalsligur vøkstur verið í vøruframleiðsluvinnum og bygging enn í øllum vinnugreinunum

tilsamans. Sama hevur gjørt seg galdandi fyri tilfeingisvinnurnar, tó í hesum føri bert fram til mars 2017.

Harafturímóti hevur lutfalsligi vøksturin í privatum tænastuvinnum og í tí almenna verið minni enn í øllum

vinnugreinunum tilsamans síðan 2014.

Lønirnar í tí almenna hava søguliga verið tær mest støðugu, meðan stór sveiggj hava verið í

tilfeingisvinnum, vøruframleiðsluvinnum og bygging og privatum tænastuvinnum.

Í januar 2018 var ár-til-ár leypandi vøksturin í øllum lønargjaldingunum 5,5%. Størst vøkstur var í

vøruframleiðsluvinnum og bygging (12,5%) og privatum tænastuvinnum (6,5%); vøruframleiðsluvinnur

og bygging fevna m.a. um fiska-, kryvji- og flakavirkir, og eisini um byggivirksemi og skipasmíð. Stóri

vøksturin í lønargjaldingum innan vøruframleiðsluvinnur og bygging stavar serliga frá bygging. Lægst

vøkstur var í almennum lønargjaldingum (2,1%) og harnæst í tilfeingisvinnum (3,4%). Minkandi

vøksturin í almennu lønargjaldingunum skal síggjast í ljósinum av serligum viðurskiftum um ársskiftið

2017/18.

Í talvu I 4 niðanfyri eru lønargjaldingar sambært Elektron b�½ttar á 23 vinnugreinar. Eisini er víst beinleiðis

vakstrarískoyti

og støddarlutfall (parturin av øllum). Tá støddarlutfallið er minni enn beinleiðis vakstrar-

ískoytið, er vøksturin størri enn miðal, og øvugt.

Av talvuni sæst, at samlaðu lønargjaldingarnar vuksu 5,7%, og at vakstrarískoytið var serliga høgt fyri

bygging (23,0%) og ali- og kryvjvirki (12,3%).

Lønargjaldingar eru A-skattskyldugar lønir, sum fyritøkur við heimstaði í Føroyum rinda. Hagtølini fevna

bara um løn fyri útint arbeiði. Aðrar sams�½ningar og útgjøld, so sum veitingar og eftirlønir, eru ikki

roknaðar uppí. Allar lønargjaldingar verða taldar uppí, sum lúka omanfyri nevndu krøv, uttan mun til um

lønarmóttakarin er føroyingur ella útlendingur.

Sí mannagongd í talvu I 1. Í talvu I 4 er vakstrarískoytið tó stigmarkað til 100%.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Mynd I 20 niðanfyri vísir árstíðarjavnaða talið av løntakarum samanhildið við árstíðarjavnaða talið av

fulltíðar arbeiðsleysum.

Í januar 2011 var talið av fulltíðararbeiðsleysum í hæddini (1.998), meðan talið av løntakarum um somu

tíð var lágt (23.295). Síðan ársbyrjan 2011 hevur talið av fulltíðar arbeiðsleysum stórt sæð verið fallandi,

meðan løntakaratalið hevur verið vaksandi, serliga síðan ársbyrjan 2014. Síðan miðskeiðis í 2014 hevur

stór nettotilflyting eisini verið til Føroya.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Talið av løntakaraum var í november 2017 í hæddini (26.402), samstundis sum talið av fulltíðar

arbeiðsleysum var lágt.

I 3.2 Gongdin viðvíkjandi privatu íløgunum

Mynd I 21 vísir privatu íløgurnar í mió. kr. og árliga vøksturin í privatu íløgunum í % fyri árini 1999 til

2018. Íløgutølini eru skilmarkaði í samsvari við tjóðarroknskaparreglur. Myndin vísir, at stór sveiggj hava

verið í privatu íløgunum, sum vanliga eru ein sveiggjandi partur av tjóðarroknskapar-útreiðslunum (sí

eisini mynd I 2).

Nógvar av íløgunum eru framleiddar og innfluttar lidnar úr útlondum t.d. skip, vindmyllur og flogfør, og

sæst hetta aftur í t.d. 2003, 2005 og 2012.

I 3.3 Gongdin í treystitølum (konjunkturbarometrinum)

Konjunkturbarometrið fyri byggivinnuna (sí mynd I 22) vísir, at tal av bíleggingum og væntaður prísur

eru lækkaði síðani juni 2017, meðan væntaður arbeiðstørvur er hækkaður eitt vet. Samstundis hevur

vinnan tryggjað sær arbeiði í miðal 15 mánaðir fram, og er hetta eitt sindur minni enn í juni 2017, tá

talið var 19 mánaðir.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Í mynd I 23 eru vístar avmarkingarnar fyri framleiðsluna í byggivinnuni, sum byggiharrarnir hava nevnt

sum viðkomandi.

Tørvandi eftirspurningur var ein stórur trupulleiki frá 2008 og fram til januar 2014, men er hann tað ikki

longur.

Tá nógvar íløgur verða gjørdar í senn, er altíð ein vandi fyri tr�½sti á arbeiðsmarknaðinum innan byggiyrkið.

Í januar 2018 mettu 73% av byggiharrunum, at trot á arbeiðsmegi var størsta avmarkingin fyri

framleiðsluna í byggivinnuni. Hetta er ein øking úr 54% eitt hálvt ár frammanundan. Slíkt tr�½st kann

ávirka restina av búskapinum við prís- og lønarvøkstri. Umframt hetta kann tr�½st á arbeiðsmarknaðin

innan byggiyrkið hava neiliga ávirkan á byggiarbeiði, ið er í gongd, tá tað sn�½r seg um kostnað og góðsku.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 4 Innlendis eftirspurningur frá almenna geiranum - almenn n�½tsla og

íløgur

I 4.1 N�½tsla hins almenna

Mynd I 24 vísir gongdina og vøksturin í almennu n�½tsluni síðan 1999, sum uppgjørt í tjóðarroknskapinum.

Tølini fyri 2014-2018 byggja á metingar (myndlan�½tslu). Vøksturin í almennu n�½tsluni er í 2013

uppgjørdur til 3%, og metti vøksturin fyri 2014 og 2015 er eisini 3%. Metti vøksturin fyri 2016, 2017 og

2018 er ávikavist 7% og 3% og 3%. Tølini eru í leypandi prísum.

Frá 1999 til 2002 var vøksturin í almennu n�½tsluni sera stórur (8-11%). Árini 2007-2008 var eisini

tilsvarandi stórur vøkstur í almennu n�½tsluni. Vøksturin síðan tá hevur ligið millum 0% og 4% burtursæð

frá 2016, tá vøksturin var 7%.

Tekstkassi 5:

Dátu um almenna geiran

Tjóðarroknskapurin fyri almenna geiran byggir á almennar roknskapir, ikki minst landsroknskapin. Við virknaði frá

2010 eru kommunuroknskapir eisini skrásettir í Búskaparskipan landsins (BSL). Somuleiðis eru roknskapir fyri

almennar grunnar og stovnar, sum ikki eru á fíggjarlógini, tiknir við í BSL í vaksandi mun. Við hesum eru dátukeldurnar

fyri almenna geiran vorðnar munandi betri seinnu árini. BSL hevur eitt stórt tal av bólkingum og

útgreiningarmøguleikum til ymiskan umsitingartørv. Kortini er tað ikki altíð lætt við BSL at gera tær bólkingar og

útgreiningar, sum verða fyriskrivaðar í tjóðarroknskapinum, sum jú er hin vanliga n�½tti standardurin fyri uppgerð av

búskaparstøddum.

Búskaparmyndilin byggir á tjóðarroknskaparbólkingar. Tá hesin búskaparmyndil hevur verið n�½ttur til framrokningar,

hava metingar verið gjørdar av gongdini við støði í bólkingum í BSL. Hetta eru bólkingar, sum ikki altíð hava verið

samanfallandi við bólkingar í tjóðarroknskapinum. Eitt ávíst fyrivarni krevst tí í brúki av tølunum.

Tølini benda á, at broytingar í almennu n�½tsluni (eins og í almennu íløgunum) hava verið

konjunkturviðgangandi – tá nógv hevur verið í kassanum, hevur nógv verið brúkt og øvugt - og hevur

hetta økt, heldur enn minkað, um sveiggini í búskapargongdini. Umráðandi er tí hjá tí almenna ikki at

endurtaka gongdina í árunum 1999-2002 og 2007-2008, nú búskaparliga virksemið aftur er í vøkstri.

Demografiskar broytingar í komandi árum fara at gera tað truplari at avmarka vøksturin í almennu

n�½tsluni (sí frágreiðing Búskaparráðsins á vári 2015).

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 4.2 Íløgur hins almenna

Mynd I 25 niðanfyri vísir almennu íløgurnar frá 1998 til 2018. Keldan til myndina er Hagstovan (almenna

geira roknskapurin og fíggjarætlanir) og metingar Búskaparráðsins. Íløgurnar hjá sosialum grunnum og

ríkisstovnum eru ikki tiknar við, tí talan er her um so smá tøl.

Talan er um íløgur samsvarandi tjóðarroknskaparuppgerð og ikki samsvarandi roknskaparuppgerð.

Tjóðarroknskaparligu íløgurnar eru størri enn roknskaparligu løgurnar; m.a. er alt Landsverk og

viðlíkahald, herundir keyp av útbúnaði, sum eru rakstarkostnaðir í landskassaroknskapinum, roknað sum

íløgur í tjóðarroknskapinum.

Vit síggja ein t�½ðuligan vøkstur í samlaðu almennu íløgunum frá 2014 til 2018. Hesin stavar bæði frá

landi, kommunum og kommunalum stovnum. Íløguvirksemi landsins er nógv ávirkað av bygging av

Marknagilsdeplinum og Eysturoyartunlinum, har íløgan byrjaði í februar 2017. Íløgur kommunanna vuksu

nógv fram til 2008. Talan var í ávísan mun um íløgur, sum høvdu ligið á láni frá nítiárunum. Betringar í

fíggjarstøðu kommunanna ávirkaðu eisini íløguhugin. Íløgur kommunanna fullu tó nógv fram til 2010,

men eru síðani vaksnar aftur.

Kommunurnar yvirtóku eldraøkið í 2015. Nógv bendir á, at henda yvirtøka eisini fevnir um eina yvirtøku

av einum rímuliga stórum íløgutørvi á eldraøkinum. Íløgurnar á heilsuøkinum hava verið stórar, men

væntandi koma demografisku broytingarnar at krevja enn fleiri almennar íløgur á heilsuøkinum.

Mynd I 26 vísir almennu íløguútreiðslurnar og ár-til-ár vøksturin í hesum. Eins og við almennu n�½tsluni

(sí mynd I 24) sæst, at framdu almennu íløgurnar sum nevnt eru konjunkturviðgangandi, bæði tá tað

sn�½r seg um land og kommunur (sí mynd I 25 og I 26).

Sum nevnt, er tað umráðandi hjá tí almenna ikki at endurtaka gongdina við almennum íløgum frá 1999-

2002 og 2007-2008, nú búskaparliga virksemið aftur er í vøkstri. Skuldarloftið hjá kommununum – at

skuldin ikki skal koma upp um eina álíkning – riggar ikki sum fíggjarpolitiskt amboð; tað eggjar ikki til

miðvísa fíggjarpolitiska planlegging, ið fevnir um allar almennar íløgur. Tølini fyri 2014-2018 í øllum

myndunum (I 24-26) eru mett av Búskaparráðnum og Hagstovuni í felag.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 4.3 Úrslitið á almennu roknskapunum

Mynd I 27 gevur eitt yvirlit yvir roknskaparúrslit landskassans, RLÚ 1 og RLÚ 2, fyri árini 2000-2018.

RLÚ er landskassans Rakstrar-, Løgu- og Útlánsúrslit, sum tað verður nevnt. RLÚ 1 fevnir um vanligar

postar, meðan RLÚ 2 fevnir um vanligar og óvanligar postar, og er tí landskassans samlaða úrslit. Teir

vanligu postarnir eru meira arbeiðsligir í fíggjarætlanar- og fíggjarlógararbeiði. Óvanligir postar eru

mangan stórir og ikki afturvendandi postar. Hetta uppb�½ti hevur verið brúkt síðan 2004. Sum nakað n�½tt,

verða 20 prosent av yvirskotinum á RLÚ 1 upp til 200 mió. kr. og 50 prosent av tí, ið er omanfyri 200

mió. kr. flutt í Búskapargrunn; upphæddin, ið flutt verður í búskapargrunn, ger ein mun millum RLÚ 1 og

RLÚ 2.

Nøkur dømi: í 2006 fekk landsstyrið eina kapitalútluting (hálva mia. kr.) umframt vinningsb�½ti frá Føroya

Banka. Í 2007 fekk tað eina inntøku á 1,3 mia. kr. frá sølu av partabrøvum í Føroya Banka. Í 2008 lænti

landsst�½rið íslendsku stjórnini 300 mió. kr., sum vórðu afturgoldnar í 2012. Í 2013 inntøkuførdi

landsst�½rið eginogn landsbankans (160 mió. kr.) við avtøkuna. Í 2018 inntøkuførir landsst�½rið

niðurskriving av láni frá danska statinum (500 mió. kr.) sambært avtalu frá 1998.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Sum nakað n�½tt verða sveiggjandi rentupostar javnaðir við væntandi jøvnum parti á vanligum postum

og við sveiggjandi parti á óvanligum postum. Tað eru kursbroytingar á ogn og skuld, sum skapa sveiggj

í rentupostum.

Fyrimunarliga gongdin í konjunkturunum seinastu nógvu árini átti at givið grundarlag fyri, at hallið á

landskassaroknskapinum var minkað niður í einki fyri fleiri árum síðani. Ein av forðingunum fyri hesum

hevur verið demografiska gongdin, og fer demografiska gongdin beinleiðis og óbeinleiðis at verða

uppaftur meira avbjóðandi í komandi árum.

Vit síggja, at hallið hjá landskassanum er minkað nógv síðan 2013 og vendir til yvirskot í 2016-2018.

Hinvegin gevur roknskaparúrslitið eina misvísandi mynd av veruligu haldførisstøðu landskassans. Uttan

forskatting av pensjónum síðan 2012 (við inntøkum uppá umleið 300 mió. kr. í 2015), hevði hallið verið

tilsvarandi størri, og yvirskot sostatt ikki verið longu í 2016.

I 4.4 Ogn og skuld hjá tí almenna

Mynd I 28 vísir gongdina í nettoogn hjá almenna geiranum árini 2000-2018 (negativ tøl svarar til

nettoskuld). Vit síggja, at sosialu grunnarnir hava stóra nettoogn og at landskassin og kommunurnar

samlað hava eina nettoskuld. Nettoognin hjá almenna geiranum var 2,4 mia. kr. í 2007 og er síðani

støðugt minkað og nærkaðist null í 2013. Tó er nettoognin vaksin seinastu árini og verður hon væntandi

1,4 mia. kr. í 2018.

Myndin byggir á eina meting av ogn og skuld hjá almenna geiranum, har m.a. skyldur landskassans fyri

tænastumannapensjónir og rentugaranti til P/F Lív ikki eru tiknar við sum skuld

. Annars eru aðrar

almennar ognir tiknar við til innara virði (t.d. Føroya Tele).

Mynd I 29, vísir ogn og skuld landskassans frá 2000 til 2018. Vit síggja, at bruttoskuldin er mett til at

vera nærum 5,6 mia. kr. í 2018, ið svarar til 28% av mettum BTÚ fyri 2018. Sum áður nevnt, eru

tænastumannaskyldur og aðrar veðhaldsskyldur landskassans ikki íroknaðar hetta tal.

Veðhaldsskyldur vegna tryggingaravtalu hjá Føroya Lívstrygging er gjørd upp til 1.213 mió. kr. í 2011. Nettoskylda

landskassans fyri tænastumanna pensjónir er roknað til 3.325 mió. kr. Kelda: Føroya Gjaldsstova,

landskassaroknskapurin fyri fíggjarárið 2013, s. 244.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Viðmerkjast skal eisini, at í uppgerðini sum víst í mynd I 29 og I 30 liggja ognir fyri umleið 2 mia. kr., ið

eru tungt umsetiligar, so sum Fíggingargrunnurin frá 1992, Føroya Tele o.o. almenn partafeløg.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 5 Útlendskur eftirspurningur

Mynd I 30 l�½sir søguligu gongdina í útflutningsvirðinum av fiskavørum fyri tríggjar høvuðsbólkar av

fiskaútflutningi: alifiskur, uppsjóvarfiskur og botnfiskur og onnur fiskasløg. Hesir tríggir høvuðsbólkar

fevna um so at siga allan føroyskan vøruútflutning. Afturat vøruútflutninginum fevnir samlaði

útflutningurin eisini um útflutningin av tænastum (m.a. ferðavinna).

Alifiskur fevnir um laks og síl, men nærum eingi síl verða útflutt í dag. Uppsjóvarfiskur fevnir um makrel,

sild og svartkjaft, og harumframt hava vit tikið fiskamjøl við í hendan bólkin. Botnfiskur og onnur fiskasløg

fevnir um tosk, h�½su, upsa, svartkalva, gulllaks, longu, brosmu, rækju o.a. Hesi síðstnevndu fiskasløg

verða veidd í bæði føroyskum sjógvi og aðrastaðni, t.d. í Barentshavinum og á Flemish Cap.

Botnfiskurin hevur havt sera stóran t�½dning fyri útflutningin langt aftur í tíðina, men hevur ikki sama

stóra t�½dning í dag. Í 2012 vóru allir tríggir vørubólkar nøkulunda javnt stórir í stødd, tá tað sn�½r seg um

útflutningsvirði. Síðani tá er útflutningsvirðið av alifiski meira enn tvífaldað, og stavar hetta í stóran mun

frá prísvøkstri. Útflutningsvirðið av uppsjóvarfiski er nú á fyrsta sinni vorðið størri enn útflutningsvirðið

av botnfiski o.ø. fiskasløgum.

I 5.1 Gongdin innan alivinnuna

Av mynd I 12 og I 13 sást, at laksaprísirnir hava verið sera høgir í 2016-17. Miðalprísurin í 2016 var 63

NOK pr. kg. og 61 NOK pr. kg. í 2017. Fyri árið 2018 er ein prísminking í væntu vegna vaksandi útboð á

altjóða marknaðinum.

Mynd I 31 vísir tøkuna í føroysku alivinnuni árini 1998-2018. Tølini fyri 2018 byggja á metingar við ávísari

óvissu. Tøkan í 2016 var 86t tons og 88t tons í 2017, meðan hon væntandi minkar til 77t tons í 2018.

Sostatt verður væntandi talan um minking í bæði prís og nøgd í 2018.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 5.2 Gongdin innan uppsjóvarvinnuna

Mynd I 32 vísir gongdina í landingarvirðinum av trimum teimum t�½dningarmestu uppsjóvarfiskasløgunum.

Síðan 2009 hevur verið stórur vøkstur í samlaða landingarvirðinum. Samlaða landingarvirðið er vaksið úr

432 mió. kr. í 2009 til at verða 1.623 mió. kr. í 2016 fyri síðani at fella aftur til 1.578 mió. kr. í 2017

(fyribils tøl). Landingarvirðini fyri 2018 eru óviss, men vera væntandi eitt sindur lægri, tí at kvoturnar eru

lægri. Hinvegin kunnu lægri kvotur geva hægri prís, so minkingin er ikki væntað at vera so ógvuslig.

Landingarvirðið av makreli er vaksið nógv seinastu árini í samband við, at Føroyar fóru úr millumtjóða

avtaluni um makrel í 2010.

Síðan mars 2014 hava Føroyar so aftur verið í samstarvi við ES og Noreg um makrelin, og hevur tað givið

eitt enn størri landingarvirði. Landingarvirðið av makreli í 2018 verður væntandi lægri enn í 2017 vegna

lægri heildarkvotu, sum minkar umleið 20% í mun til 2017. Makrelprísurin verður væntandi støðugur ella

hækkandi.

Landingarvirðið av sild væntast eisini at minka í 2018 vegna væntaða kvotuminking í 2018. Hinvegin

lækkaði prísurin á sild nógv í 2017, so óvist er um prísurin fer at hækka aftur í 2018 vegna lækkaða kvotu

á heimsmarknaðinum. Ongin millumtjóða avtala hevur verið um sild síðan 2015.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Landingarvirðið av svartkjafti er vaksið síðan 2011 vegna hækkaða heildarkvotu, og var stórur vøkstur í

heildarkvotuni av svartkjafti í 2017 í mun til 2016. Vøksturin sást heldur ikki her aftur í landingarvirðinum,

tí prísirnir lækkaðu. Í 2018 hækkar heildarkvotan av svartkjafti aftur 4%, so ikki kann væntast nøkur

størri broyting í samlaða landingarvirðinum av svartkjafti. Eingin millumtjóða avtala hevur heldur verið

um svartkjaftin síðan 2015.

Mynd I 33 vísir gongdina í útflutningsvirðinum av uppsjóvarfiski árini 2000-2017 sum leypandi 12

mánaðar samanlegging. Vit síggja, at vøksturin hevur verið sera stórur síðan 2009. Minking var í

makrelútflutninginum miðskeiðis í 2014. Hetta var vegna handilsforðingar hjá ES, sum vórðu settar í gildi

seinni í árinum. Vøksturin í landingarvirðinum av svartkjafti sæst ikki so væl aftur í útflutninginum. Hetta

kann vera, tí at nógv av svartkjaftinum endar sum fóður til laksaframleiðslu í Føroyum, og endar harvið

sum óbeinleiðis laksaútflutningur.

I 5.3 Botnfiskur og onnur fiskasløg

Fyri árini 2014-2016 eru ikki tær stóru broytingarnar í botnfiskiveiðuni at hóma, tá talan er um nøgdir

men síðan á heysti 2015 hevur prísvøkstur verið á botnfiski. Stórur partur av botnfiskaflotanum hevur

verið í kreppu, meðan aðrir partar av botnfiskaflotanum hava havt yvirskot. Bretski marknaðurin hevur

nógv at siga, tá tað sn�½r seg um útflutning av botnfiski, men hvønn t�½dning Brexit í longdini fer at hava

fyri bretska pundið, er ringt at meta um.

I 5.4 Samlaði fiskavøruútflutningurin

Mynd I 34 avmyndar samlaða útflutningsvirðið av fiskavørum frá januar 2000 til desember 2017 sum

leypandi 12 mánaðar samanlegging.

Vøksturin seinastu árini hevur verið stórur. Fallið, sum var miðskeiðis í 2014, stavar frá handilstiltøkunum

hjá ES fyri makrel og sild. Hetta sæst eisini aftur í mynd I 35 og I 36. Metast kann leysliga út frá

myndunum, at hetta uppá stutt sikt hevur kostað Føroyum hálva milliard í útflutningsvirði, men helst er

meira enn tað vunnið innaftur síðani.

Keldur til hetta brotið er Hagstovan og Vørn.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Síðan 2009 hevur stórt sæð verið vøkstur í fiskavøruútflutninginum á hvørjum ári síðan 2009, og talan

er um væl meira enn eina tvífalding í fiskavøruútflutningsvirðinum. Útlit eru fyri eini minking í vøkstrinum

ella møguligari niðurgongd í 2018 vegna minkandi kvotur, minni væntaða tøku í alivinnuni og væntaða

prísniðurgongd.

Ein fortreyt fyri hesum metingum er sjálvsagt, at vinnan ikki kemur út fyri størri óvæntaðum broytingum,

herundir óvæntaðari gongd í útboðnum av laksi frá Chile og Noregi.

I 5.5 Gongdin í handilsjavnanum

Mynd I 35 vísir gongdina í handilsjavnanum sum leypandi 12 mánaðar samanlegging. Handilsjavnin er

útflutningurin av vørum minus innflutningin av vørum. Myndin vísir, at handilsjavnin í 2016 og 2017 hevur

verið meira positivur, enn hann hevur verið seinastu meira enn 20 árini. Hetta er grundað á positivu

gongdina innan alivinnu og uppsjóvarvinnu. Í byrjanini av fíggjarkreppuni í 2008 var handilsjavnin

negativur við 1.517 mió. kr. uttan skip. Í 2017 var handilsjavnin batnaður til 1.692 mió. kr. uttan skip.

Hetta er ein betring uppá 3,2 mia. kr. í mun til 2008. Myndin vísir eisini handilsjavnan við skipum, og her

sæst, at serliga hesin bólkur dregur handilsjavnan niður. Stórur innflutningur av skipum ella flogførum

einstøk ár kann lættliga eyðmerkjast í strikumyndini fyri handilsjavnan við skipum.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

Mynd I 36 vísir gongdina í innflutningi og útflutningi av vørum (uttan skip) frá januar 1994 til desember

2017. Her sæst, at handilsjavnin var serliga nógv negativur í 2008, og at tað var innflutningurin, sum var

serliga stórur árini 2006-2008. Fallið í innflutninginum var stórt í 2009-2010. Hetta fall hekk m.a. saman

við fallinum í privatu n�½tsluni og íløgunum. Síðan 2015 er útflutningurin vaksin nógv meira enn

innflutningurin, men í 2017 var lutfalsliga stórur vøkstur í innflutninginum.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 6 Peninga- og fíggjarviðurskifti

Føroyski peningastovnageirin hevur verið undir neyvum donskum eftirliti seinastu árini. Við

endurstovnaðum føroyskum Landsbanka, er eisini eitt Váðaráð skipað. Viðgerðin av peninga- og

fíggjarviðurskiftum er í hesi frágreiðing avmarkað til talvu I 5.

Talvan vísir fyri føroyskar peningastovnar innlán frá og útlán til ráevnisvinnur, framleiðsluvinnur,

tænastuvinnur og húsarhald við árslok árini 2013-17. Innlánsyvirskotið er eisini víst. Frá at hava verið

eitt útlánsyvirskot tilsamans í 2013, hevur tað árini 2014-17 verið talan um eitt vaksandi innlánsyvirskot.

Størsti parturin av samlaðu innlánunum stavar frá húsarhaldsgeiranum, og somuleiðis við útlánunum.

Føroysku peningastovnarnir hava fyri húsarhaldsgeiran havt eitt vaksandi innlánsyvirskot øll árini.

Næst eftir húsarhaldsgeiran í innláns- og útlánsstødd er tænastuvinnugeirin. Her hevur eisini verið talan

um eitt vaksandi innlánsyvirskot øll árini.

Framleiðsluvinnugeirin skilur seg burturúr við tað, at øll árini hevur talan verið um eitt rættuliga stórt

negativt innlánsyvirskot (positivt útlánsyvirskot). Útlánini til hendan geiran hava verið nøkulunda støðug,

og við onkrum undantaki kann tað sama sigast um innlánini. Væntandi avspegla tølini fyri

framleiðsluvinnugeiran gongdina innan byggivirksemi í Føroyum.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul I: Konjunkturmeting várið 2018

I 7 Samandráttur av fortreytum sum grundarlag fyri framrokningum við

myndli

Talva I 6 dregur í stuttum samanum fortreytirnar í frammanfyristandandi teksti. Hetta eru fortreytir, ið

snúgva seg um útlitini fyri búskapargongdina árini 2014-2018. Hesar fortreytirnar hava verið n�½ttar sum

ílag í myndli hjá Hagstovuni, ið n�½ttur verður til forsagnir av búskapargongdini.

Tølini í talvu I 6 eru fyri 2013 staðfest tøl frá tjóðarroknskapinum. Framleiðsluuppgerð fyri árini 2014 og

2015 er gjørd, og tískil eru lønir og atkn�½tt gjøld eisini uppgjørd fyri hesi ár. At einans framleiðslan er

gjørd upp fyri 2014 og 2015 merkir, at mett verður um b�½ti av endaligari n�½tslu í búskapinum fyri árini

2014 og 2015 eins og árini til og við 2018.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og

skattgjaldarar

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

II 1 Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

Eftir meting Búskaparráðsins verður tann demografi-treytaði fíggjarligi haldføristrupulleikin longu í 2035

tann størsta einstaka avbjóðingin móti føroyska samfelagsbúskapinum. Haldføristrupulleikin sn�½r seg um,

at tær framroknaðu almennu útreiðslurnar fara at veksa uppum tær framroknaðu almennu inntøkurnar

vegna komandi broyttu aldurssamansetingina av føroysku búfjøldini. Mynd II 1 og II 2 byggja á n�½ggjastu

fólkatalsframskrivingarnar við dagførdum fortreytum.

Mynd II 1 vísur tal av eldri yvir 70 ár og tal av eldri yvir 80 ár, ið eru teir mest útreiðslukrevjandi

aldursbólkarnir fyri almennu kassarnar. Í báðum førum nærum tvífaldast talið av eldri, og hetta setur

stór krøv til inntøkusíðuna hjá landskassanum. Óvissan viðvíkjandi demografisku framrokningunum (við

stokastiskari fólkatalsframskriving) av talinum av eldri fólkum er ikki mett at vera stór, eftirsum teir

komandi eldru aldursbólkarnir longu nú eru partur av búfjøldini. Flytitíttleikin til og frá útlondum millum

eldri árgangirnar hevur søguliga verið lítil. Í haldførisútrokningunum er n�½tt heilsubetri elding millum

komandi eldru árgangirnar, ið inniber ein lutfalsliga minkandi tørv á heilsutænastum, so hvørt sum miðal

lívsævan leingist.

Mynd II 2 vísir, at tað í 2056 verða beint omanfyri 2 fólk í arbeiðsførum aldri at forsyrgja hvønn eldri í

mun til í dag, har tað eru beint omanfyri 4 fólk í arbeiðsførum aldri fyri hvønn eldri. Hetta hevur sjálvsagt

við sær eina øking av útreiðslunum til eldraøkið fyri hvønn skattgjaldara komandi árini.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

Vit eru farin inn í eitt 20-ára tíðarskeið (fram til umleið 2035) har talið av eldri fólki - og lutfallið av eldri

fólki - fer at vaksa nógv. Hetta fær sjálvsagdar avleiðingar. Tað vil altíð vera til fyrimunar, at

ábyrgdarhavandi politiski myndugleikin so neyvt sum møguligt er førur fyri at meta um hesar avleiðingar,

uttan at lata seg misleiða av t.d. "góðu tíðunum nú", "stóra arbeiðsvirkninum", "vøkstrinum í

fólkatalinum", "heilsubetri elding", "vøkstrinum í miðal lívsævini" o.s.fr.

Til dømis er tað óhógv at pástanda, at komandi pensjonistar aftaná eina pensjónsn�½skipan gjøgnum teirra

skatt og avgjøld fara at kunna fíggja allar eldra-útreiðslurnar til pensjón og eldra- og heilsurøkt, ella ein

vaksandi part av hesum útreiðslum

Sjálvsagt kann okkurt skilbøtast innan heilsuverkið, uttan at hetta gongur út yvir góðskuna av

tænastunum. Hinvegin eigur ábyrgdarhavandi heilsupolitiski myndugleikin at vita, at demografiska tr�½stið

hvørt næstkomandi ár tey næstu 20 árini fer at tr�½sta útreiðslurnar í heilsuverkinum uppeftir, og at tað

sama verður galdandi fyri kostnaðin í eldrarøktini.

Allar avleiðingarnar kenna vit hinvegin ikki til fulnar, eitt nú avleiðingarnar av, at vit í 2056 bert vera 2,2

fólk millum 16-66 ár fyri hvørt fólk yvir 67 ár. Búskaparráðið kundi við kanningum roynt at mett neyvari

um hetta, men hetta krevur eina játtan, sum ráðið ikki hevur.

Myndirnar II 3-6 og talva II 1 geva eina ábending um tilkn�½tið hjá pensjonistum til arbeiðsmarknaðin, og

møguligar broytingar í hesum viðurskiftum.

Mynd II 3 vísir, at talið av løntakarum millum 67-74 ár er lutfalsliga vaksið nógv meira frá 2011 til 2017

enn talið av løntakarum í øðrum aldursbólkum. Hetta kann hava tvinnar forkláringar. Ein forkláring kann

vera, at tað gerst meira vanligt hjá fólki at arbeiða eftir roknan pensjónsaldur. Hin forkláringin kann vera,

at talið av pensjonistum veksur, og tí eisini talið av pensjonistum við tilkn�½ti til arbeiðsmarknaðin. Báðar

forkláringar kunnu eisini gera seg galdandi í størri ella minni mun.

Mynd II 4 vísir arbeiðsvirknisprosentið fyri 1-ára aldursbólkarnar millum 16-74 ár fyri árini 2007, 2009,

2012, 2015 og 2017. Arbeiðsvirknisprosentið hvørt av árunum er roknað út sum talið av arbeiðsvirknum

løntakarum 1. november í mun til miðalfólkatalið sama árið (fyri árið 2017 tó arbeiðsvirkin 1. mai, og

fólkatalið 1.januar 2017).

Fyri tey 67-ára gomlu og eldri bendir myndin ikki á, at arbeiðsvirknisprosentið hevur verið serliga ymiskt

hesi 5 einstøku árini. Hinvegin vísir ymiskleikin seg at vera størri fyri teir yngru 1-ára aldursbólkarnar.

Ymiskleikin er sjálvsagt eisini ávirkaður av konjunkturunum í hvørjum av árunum. T.d. skilur 2012 seg

eitt sindur burturúr.

KVF, Útvarp Føroya, Radarin, 09-11-2017.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

Mynd II 5 vísir arbeiðsvirknisprosentið fyri 1-ára aldursbólkarnar millum 16-74 ár fyri einans árini 2007

og 2017.

Fyri tey 67-ára gomlu og eldri bendir myndin ikki á, at tað er hend nøkur stórvegis broyting í

arbeiðsvirknisprosentinum millum 2007 og 2017. Ein broyting er kanska hend, men hon er ikki stór.

Mynd II 6 vísir broytingar í fólkatali í 1-ára aldursbólkunum millum 16 og 74 ár í tíðarskeiðnum frá 2011

til 2017

Vit hava leitað eftir eini forkláring upp á, at talið av løntakarum millum 67 og 74 ár lutfalsliga er vaksið

nógv meira frá 2011 til 2017 enn talið av løntakarum í øðrum aldursbólkum, sí mynd II 3.

Mynd II 6 gevur saman við myndunum II 4-5 ta endaligu forkláringina, sum er, at talið av fólki omanfyri

pensjónsaldur veksur mest, og tí veksur talið av pensjonistum við tilkn�½ti til arbeiðsmarknaðin eisini

mest.

Ein onnur forkláring kundi verið, at tað gerst meira vanligt hjá fólki at arbeiða eftir roknan pensjónsaldur

ella 67-ára aldur. Ein slík frágreiðing hevur verið borin fram í fjølmiðlunum

, men hon er skeiv sambært

Fólkatalið (í absoluttum tølum) er í 2011 frá 1. november, meðan tað í 2017 er frá 1.mai.

KVF, Útvarp Føroya, Radarin, 09-11-2017.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

okkara tølum og útrokningum. Ein slík frágreiðing vildi verið vóngevandi fyri politiska myndugleikan. Ein

slík frágreiðing hevði sloppið politiska myndugleikanum undan neyðugum, men illa umtóktum,

hækkingum av pensjónsaldrinum.

Tølini benda á, at skal arbeiðsvirknisprosentið millum tey 67-ára gomlu og eldri hækkast við tíðini -

soleiðis sum politiski myndugleikin ynskir tað - verður neyðugt hjá politiska myndugleikanum at

gjøgnumføra hetta við hækkaðum pensjónsaldri, og at fremja hesar hækkingar í samsvari við leinging av

tí hagfrøðiliga útroknaðu miðal lívsævini. Atlit má sjálvsagt takast til tey fólk, ið eru niðurslitin áðrenn tey

røkka pensjónsaldur. Ein hækkaður pensjónsaldur eigur at fáa fullar avleiðingar fyri inngjald og útgjald

til/frá AMEG, fólkapensjónini og øðrum pensjónsskipanum (n�½ggjari og eldri).

Í øllum hesum førum er eisini neyðugt at gera sær greitt, at konjunkturviðurskiftini og

arbeiðsmarknaðarstøðan á avgerandi hátt kunnu ávirka møguleikarnar hjá teimum eldru at halda áfram

við at hava lønandi arbeiði.

---

Mynd II 4 og mynd II 5 frammanfyri byggja á serkoyringar, sum Hagstovan hevur gjørt fyri

Búskaparráðið. Hetta eru koyringar av talinum av løntakarum í hvørjum 1-ára aldursbólki millum 16 og

74 ár, og fyri hvørt av árunum 2007-2017. Eyðmerkingin av løntakarum samsvarar fullvegis við ta

eyðmerking, sum Hagstovan n�½tir í sínum lønar- og løntakarahagtølum.

Sjálvstøðug vinnurekandi eru ikki við. Tvs. tølini fevna bara um løntakarar. Tá ið løntakarar í myndunum

og í tekstinum verða umrøddir sum "arbeiðsvirknir", so er tískil talan um eina nærkan (approksimatión).

Talan er um eina nærkan (approksimatión), tá vit ganga út frá, at løntakaratalið umboðar talið av

arbeiðsvirknum.

Arbeiðsvirknisprosent er roknað út sum løntakaratal í 1-ára aldursbólkinum í % av fólkatali í 1-ára

aldursbólkinum viðkomandi ár. Meira neyvt er arbeiðsvirknisprosentið roknað út sum talið av løntakarum

1. november í mun til miðalfólkatalið í viðkomandi ári (fyri árið 2017 tó løntakarar 1. mai, og fólkatalið

1. januar 2017). Myndirnar skulu tískil lesast við hesum fyrivarni.

---

Frá TAKS hevur Búskaparráðið fingið nakrar serkoyringar av rindaðum lands- og kommunuskatti (netto)

frá hvørjum 1-ára aldursbólki millum 16 og 100 ár (netto merkir eftir at barnatilskot og goldin skattur

uttanlands eru frádrigin). Koyringarnar eru gjørdar fyri árini 2012-2015.

Talva II 1 vísir, hvussu nógv teir í talvuni samanløgdu aldursbólkarnir hava rindað í lands- og

kommunuskatti árini 2012-2015. Viðmerkjast skal, at lands- og kommunuskattur hava verið nakað minni

enn helmingurin av øllum skattainntøkum hins almenna.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul II: Aldur, arbeiðsvirkni og skattgjaldarar

Talvan vísir, at aldursbólkurin 67-74 ár hevur rindað millum 5,4% og 6,5% av lands- og

kommunuskattinum hesi árini, meðan øll tey, ið eru yvir 67 ár hava rindað millum 8,5% og 12,7%

tilsamans.

Aldursbólkurin 75 ár og eldri hevur rindað sera nógv í 2015, nevniliga 195 mió. kr., ið er umleið tvífalt ta

tilsvarandi upphæddina árini 2012-14.

Vit vita ikki, í hvønn mun aldursb�½tið fyri lands- og kommunuskatt er umboðandi fyri restina av almennu

inntøkunum. Uttan mun til hetta, geva tølini í talvu II 1 ikki próvførslu fyri, at tey eldru í framtíðini sum

aldursbólkur skattliga fara at kunna "forsyrgja sær sjálvum" í nógv størri mun enn nú.

Fyrrnevndu koyringar, ið TAKS hevur gjørt fyri Búskaparráðið, gera tað møguligt fyri hvønn einstakan 1-

ára aldursbólk at rokna út, hvussu nógv hvør einstakur persónur í aldursbólkinum hevur rindað í lands-

og kommunuskatti í miðal í einum givnum ári. Mynd II 7 gevur yvirlit yvir hetta fyri árini 2012 og 2015.

Strikumyndin vísir eitt nøkulunda fast mynstur, sum eisini er galdandi fyri árini 2013 og 2014. Fyri teir

eldru aldursbólkarnar um 96 ára aldur er hetta mynstrið ikki so eftirfarandi, tí har eru so fá fólk, at gjaldið

hjá hvørjum einstøkum lættliga kann ávirka miðaltalið. Annars kann tann samanhangurin, sum vístur er

við strikumyndini, n�½tast um aldurstreytaðar framskrivingar skulu gerast av inntøkunum frá lands- og

kommunuskattinum.

Myndin vísir, at miðal skattgjaldingarnar (lands- og kommunuskattur) vaksa við aldrinum upp til umleið

50 ára aldur fyri síðani at minka og røkka eitt lágmark við umleið 80 ára aldur. Eftir 80 ára aldur er aftur

ein lítil vøkstur í miðaltalinum, men her fækkar talið av fólkum, og einstøk fólk kunnu einstøk ár fáa eina

ikki heildarumboðandi ávirkan á miðaltali.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul III: Framhaldandi tillagingar við

n�½skipanum

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul III: Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum

III 1 Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum

Spurningar viðvíkjandi fíggjarliga haldførinum hjá almenna geiranum hava verið viðgjørdir í fleiri

undanfarnum búskaparráðsfrágreiðingum, og eingin grund er til endurtøkur. Hesar broytingar fara

væntandi at seta varandi spor eftir seg í føroyska búskapinum.

Ein partur av arbeiði Búskaparráðsins framyvir verður við regluligum millumbilum (t.d. 2. ella 3. hvørt

ár) at endurútrokna haldførið við dagførdum hagtølum og dagførdum haldførismyndli.

Búskaparráðið hevur sum hjálparráð móti haldførisavbjóðingini mælt til:

(1)

(2)

(3)

(4)

Eina pensjónsn�½skipan har spart verður upp afturat almennu veitingunum.

Eina fiskivinnun�½skipan við beinleiðis ella óbeinleiðis veiðugjaldi til almennu kassarnar.

Eina alivinnun�½skipan við hóskandi loyvisgjaldi til almennu kassarnar.

Eina kommunun�½skipan við útreiðsluloftum og samskipan av búskaparst�½ring landsins og

kommunanna, og fyribyrging av konjunkturviðgangandi fíggjarpolitikki.

Eina skattan�½skipan við breiðkaðum skattagrundarlagi og við serligum atliti til flytiføri.

---

Spurt kann verða, um haldførisavbjóðingin kann fáa politiska myndugleikan at gera ov nógv av, tá ið tað

sn�½r seg um n�½skipanir. Eisini kann vera spurt, um Búskaparráðið yvirmetir avbjóðingina viðvíkjandi

demografi og haldføri og undirmetir t�½dningin av "góðu tíðunum", sum nú eru.

Sum útgangsstøði fyri framrokningarnar í haldførismyndlinum n�½tir Búskaparráðið eitt konjunkturneutralt

ár. Tær framrokningar, sum Búskaparráðið ger av búskaparligum støddum, byggja á trendin í gongdini,

ið ikki tekur við konjunktursveiggj. Búskaparráðið væntar, at konjunkturarnir framvegis fara at ganga

upp og niður, sum teir higartil hava gjørt, og ráðið metir seg ikki hava gjørt ov nógv av, tá tað sn�½r seg

um haldførisavbjóðingina og tørvin á n�½skipanum.

Eisini uttan eina haldførisavbjóðing vildu hesi tilmæli Búskaparráðsins um n�½skipanir verið viðkomandi.

Tøkniligar og aðrar broytingar henda javnan, og framhaldandi tillagingar til hesar broytingar við

n�½skipanum gerast viðkomandi og neyðugar undir øllum umstøðum. Uttan slíkar tillagingar kunnu Føroyar

gerast búskaparligur eftirbátur sammett við onnur lond.

---

Framskrivingar av fólkatalinum fram til 2056 seta Føroyar í líknandi demografiska støðu sum Kina

Sambært Hagstovuni vóru vit við ársbyrjan 4,1 fólk millum 16-66 ár fyri hvørt fólk 67 ár og eldri. Hetta

lutfall fer at broytast til 2,2 fólk í 2056, men minkingin í hesum lutfalli gongur skjótast fram til 2035, tá

tað sambært okkara framrokningum fer at koma niður á 2,6.

Eitt er, at hetta broytandi lutfall kemur at ávirka almennu inntøkurnar niðureftir og almennu útreiðslurnar

uppeftir – ikki bara útreiðslur uppeftir til pensjónir, men eisini kostnaðin av heilsumálum og

eldrarøktarmálum. Eitt annað er, hvussu samfelagsuppgávurnar fysiskt kunnu verða loystar aftaná eitt

slíkt broytt lutfall. Stórar broytingar kunnu fara at henda á arbeiðsmarknaðinum í

framrokningartíðarskeiðnum. Metingar av hesum viðurskiftum eru heftar at stórari óvissu. Ein

haldførisútrokning er ikki nóg mikið til tess at fáa fram vitan til loysnir av hesum avbjóðingum; til eina

l�½sing av hesum viðurskiftum krevjast eisini aðrar kanningar við øðrum mannagongdum.

(5)

Sí Birgitte Egeskov Jensen: Ældre er en tikkende bombe under det kinesiske velfærdssystem. Kronik, Berlingske

Tidende 30. november, 2017. Sí eisini Búskaparráðsfrágreiðing á vári 2017, s. 57-60.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul III: Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum

III 1.1 Pensjónsn�½skipan

Uppskot til pensjónsn�½skipan var lagt fyri Løgtingið fyri jól 2017

Búskaparráðið ætlar at eftirrokna avleiðingarnar av n�½skipanini á fíggjarliga haldførið, tá n�½skipanin hevur

virkað í 1 ár.

Annars hevur Búskaparráðið ongantíð roknað við, at ein pensjónsn�½skipan sum einsamalt tiltak fór at

kunna loysa allan haldføristrupulleikan. Tað er eisini darvandi, at vit í mun til grannalondini eru eftirbátur

í lutfalsligari pensjónsuppsparing, og eisini skroypiligast viðvíkjandi demografiskum útlitum. Omaná alt

hetta hava vit samtykt at brúka skattin av tvungnu pensjónsuppsparingini til at geva ein skattalætta,

ístaðin fyri at goyma hendan pening til brúk verður fyri honum. Tað fara eisini at ganga nógv ár áðrenn

pensjónsn�½skipanin er komin upp á sína fullu stødd.

Búskaparráðið viðger ikki politisk atlit í bygnaðinum av pensjónsskipanini, men avmarkar seg til

búskaparlig viðurskifti.

Aftaná at n�½skipanaruppskotið hevði verið til hoyringar fyri jól 2017, vórðu fleiri broytingar gjørdar í

uppskotinum m.a. í skipanini viðvíkjandi Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunninum (AMEG). Meðan tað

frammanundan var soleiðis, at nøkur teirra, sum høvdu goldið inn til AMEG øll árini, ikki fingu fult útgjald,

so bleiv hetta aftaná hoyringina broytt soleiðis, at allir pensjonistar, sum búgva í Føroyum við útgjald,

fáa fult útgjald, tó treytað av, at hesir hava búð í Føroyum í minst 3 ár eftir 15-ára aldur og fram til

pensjónsaldur

Fyribils hevur Búskaparráðið

pensjónsviðurskiftum:

bert

hesar

aðrar

viðmerkingar

til

uppskotið

n�½skipan

Uppskotið um flyting av inngjøldum/útgjøldum frá skattafíggjaðu skipanini til AMEG hevur sínar politisku

grundgevingar, sum Búskaparáðið ikki kann fyrihalda seg til. Hinvegin bøtir ein slík flyting ikki í sær

sjálvum um haldføristrupulleikan, og ei heldur um sjálva pensjónsn�½skipanina. Slíkar flytingar eru bert

flytingar innan almenna geiran. AMEG er ein partur av almenna geiranum.

Eftir meting Búskaparráðsins er hækkaður pensjónsaldur neyðugur, um lutfalsliga fleiri 67-ára gomul og

eldri skulu halda fram á arbeiðsmarknaðinum. Eftir meting Búskaparráðsins er tað ikki nóg mikið, at tey

67-ára gomlu og eldri á ymsan hátt verða eggjaði at halda fram við at arbeiða (sí kap. II 2).

Tá øll viðurskifti verða tikin við á eldraøkinum (minkandi inntøkur og vaksandi útreiðslur), er tað uppáhald

meira enn ivasamt, at tey eldru sjálvi, gjøgnum sínar skattgjaldingar, skulu fara at kunna fíggja ein

vaksandi part av útreiðslunum til tey eldru

. Ein greining av hesum viðurskiftum við taltilfari er givin í

kapittul II 2.

III 1.2 Fiskivinnun�½skipan

Fiskivinnun�½skipanin varð samtykt fyri jól 2017

, tó frásæð lógaruppskotið um veiðigjald

, ið væntandi

verður samtykt fyrst í hesum árinum.

Búskaparráðið fer at eftirrokna avleiðingarnar av n�½skipanini á fíggjarliga haldførið, tá n�½skipanin hevur

virkað í 1 ár; ein bráðfeingis eftirrokning kann tó møguliga verða gjørd nakað fyrr.

Fyri Búskaparráðið hevur tað t�½dning, at fiskivinnun�½skipanin inniber, at eitt hóskandi tilfeingisgjald fellur

til landið. Ein økt inntøka frá tilfeingisgjaldi fer at verða eitt positivt ískoyti í mun til haldførisavbjóðingina.

Føroya Landsst�½ri, Desember 2017, Trygg og varandi pensjónsskipan, uppskotið til pensjónsn�½skipan,

heildarfrágreiðing, semjuskjal, lógaruppskot, hoyringarsvar, yvirlit, greiningar.

Op.cit. síða 10.

KVF, Útvarp Føroya, Radarin 09-11-2017 .

Løgtingsmál nr. 18/2017: Uppskot til løgtingslóg um fyrisiting av sjófeingi.

Løgtingsmál nr. 36/2017: Uppskot til løgtingslóg um veiðigjald.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Kapittul III: Framhaldandi tillagingar við n�½skipanum

Tó skal havast í huga, at ein økt inntøka til almennu kassarnar frá tilfeingisgjaldi fer at minka um inntøkur

hins almenna frá partafelagsskattinum og persónliga inntøkuskattinum v.m.

III 1.3 Alivinnun�½skipan

Arbeitt hevur verið í Vinnumálaráðnum seinastu tíðina við uppskotum til n�½skipan fyri alivinnuna, og

málið var til 1. viðgerð í Løgtinginum tann 17. januar 2018.

Hinvegin viðger skattaálitið frá 30. november 2017 (sí niðanfyri) eisini loyvisgjaldið í alivinnuni. Her mælir

skattanevndin til, at loyvisgjaldið verður sett sum prosentpartur av mettu tilfeingisrentuni. Útrokningar

við fleiri roknidømum eru ivaleyst neyðugar fyri endaliga støðutakan til eina slíka loysn.

Tær eyka inntøkurnar til almennu kassarnar frá loyvisgjaldi fara ivaleyst eisini í hesum føri at minka um

inntøkur hins almenna frá partafelagsskattinum, vinningsb�½tisskatti v.m.

III 1.4 Kommunun�½skipan

Á hesum økinum er einki hent; tilmæli Búskaparráðsins í undanfarnum frágreiðingum um

búskaparpolitiska samskipan millum land og kommunur hava ikki verið fylgd, hetta serliga vegna

mótstøðu í kommununum.

Búskaparráðið sammetir regluliga útreiðslu- og íløguvøksturin hjá landi og kommunum. Síðan hesar

sammetingar byrjaðu, hevur hesin lutfalsligi vøksturin hjá kommununum verið eyðs�½nt størri enn hjá

landinum.

Í skattaálitinum frá 30. november 2017, sí niðanfyri, eru eisini tilmæli um n�½skipan av

kommunuviðurskiftum og av kommunalum skattaviðurskiftum (kap. 9 í áliti). Hetta eru tilmæli, sum

Búskaparráðið kann taka undir við.

III 1.5 Skattan�½skipan

Skattan�½skipanaruppskotið er nú lagt fram sum álit, aftaná at ein arbeiðsbólkur hevur arbeitt við hesum

máli í umleið hálvtannað ár

Búskaparráðið metir hetta skattan�½skipanarálit vera eitt gott grundarlag undir arbeiðnum við eini

skattan�½skipan. Annars hevur Búskaparráðið fyribils ikki fleiri viðmerkingar til hetta álit við uppskoti til

skattan�½skipan.

Føroya Landsst�½ri, 2017, Lættari, rættari og grønari, uppskot til broytingar í skattaskipanini – frágreiðing frá

landsst�½risins skattanevnd, latin landsst�½rinum 30 november 2017.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Tilvísingar/keldutilfar

Avrik sp/f, Hvalvík

Búskaparráðið, búskaparráðsfrágreiðing á heysti 2013

Búskaparráðið, búskaparráðsfrágreiðing á heysti 2015

Búskaparráðið, búskaparráðsfrágreiðing á heysti 2016

Búskaparráðið, búskaparráðsfrágreiðing á vári 2017

Danmarks Nationalbank

De økonomiske råd: Dansk økonomi forår 2015

Fishpool.eu (laksaprísir)

Føroya Gjaldsstova, landskassaroknskapurin fyri fíggjarárið 2013

Føroya Gjaldstova, Búskaparskipan Landsins (BSL)

Føroya Landsst�½ri, 2017, Lættari, rættari og grønari, uppskot til broytingar í skattaskipanini –

frágreiðing frá landsst�½risins skattanevnd, latin landsst�½rinum 30 november 2017

Føroya Landsst�½ri, Desember 2017, Trygg og varandi pensjónsskipan, uppskotið til pensjónsn�½skipan,

heildarfrágreiðing, semjuskjal, lógaruppskot, hoyringarsvar, yvirlit, greiningar

Føroya Løgting, Løgtingsmál nr. 18/2017: Uppskot til løgtingslóg um fyrisiting av sjófeingi

Føroya Løgting, Løgtingsmál nr. 36/2017: Uppskot til løgtingslóg um veiðigjald

Hagstova Føroya

Jensen, Birgitte Egeskov: Ældre er en tikkende bombe under det kinesiske velfærdssystem. Kronik,

Berlingske Tidende 30. november, 2017

Kringvarp Føroya

Samrøður við fólk í vinnulívinum ella tengd at vinnufyritøkum

Samrøða við meklarafyritøkuna, Betri Heim

Samrøður við umboð fyri størstu byggifyritøkurnar í Føroyum

TAKS

Thomson/Reuters

Vørn

World Bank

WTI (West Texas Intermediate – oljuprísir)

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Yvirlit yvir talvur og myndir/tables and figures

Talva I 1 / Table I 1

GDP demand/expenditure in DKK millions in current prices, and respective

annual percentage contribution to GDP growth 2011-2018.

[Private consumption, public (government) consumption, private

investment (of which domestic-produced investment), inventory

fluctuations, government investment, total investments without inventory

fluctuations, domestic demand, total export, export of goods, export of

services, total demand (without import), total import, import of goods,

import of services, net export (foreign demand), GDP (domestic demand

plus net export), Gross Domestic Product].

GDP demand/expenditure as a percentage of total GDP in current prices

in 2011-2018. [Private consumption, public (government) consumption,

private investment (including domestic-produced investment), inventory

fluctuations, government investment, total investments without inventory

fluctuations, domestic demand, total export, export of goods, export of

services, total demand (without import), total import, import of goods,

import of services, net export (foreign demand), GDP (domestic demand

plus net export) = 100% Gross Domestic Product].

GDP growth in current prices derived from domestic and foreign demand,

respectively, 1999-2018.

Trend in domestic demand in GDP expenditure, (index 1998=100), 1998-

2018.

Foreign demand in GDP expenditure and consumer price index, (net

export right axis), 1998-2018, (index 1998=100).

Real estate prices and consumer price index (consumer price index right

axis), 2001-2017 (Q3).

Value-added in primary, secondary and tertiary businesses in percent,

1998-2018.

Value-added in primary, secondary and tertiary businesses in DKK

millions, 1998-2018.

Business profits (left axis) and company-paid wages (left axis) in DKK

millions, and ratio profits/wages (right axis), 1998-2018.

Employees (left axis) and wages per employee (right axis) in businesses

in DKK millions, January 1999 to November 2017.

Unemployment percentage (left axis) and net immigration (right axis)

calculated as 12-month rolling total, January 1999 to December 2017.

Population (left axis) and net immigration (right axis), calculated as 12-

month rolling total, January 1999 to December 2017.

Spot price of oil (DKK/barrel), January 2012 to February 2018.

Weekly spot price for salmon in Norwegian kroner (NOK), January 2012

to February 2018.

Yearly fluctuations (in percent) in salmon spot prices, 2006-2017, in

Norwegian kroner (NOK).

Import/export of goods, 2017

[Import for farming and fishing, for construction, for other production, fuel

and other, machines and other equipment, cars and vehicles for direct

consumption, ships and aircrafts and other, raw materials for fish

Talva I 2 / Table I 2

Mynd I 1 / Figure I 1

Mynd I 2 / Figure I 2

Mynd I 3 / Figure I 3

Mynd I 4 / Figure I 4

Mynd I 5 / Figure I 5

Mynd I 6 / Figure I 6

Mynd I 7 / Figure I 7

Mynd I 8 / Figure I 8

Mynd I 9 / Figure I 9

Mynd I 10 / Figure I 10

Mynd I 11 / Figure I 11

Mynd I 12 / Figure I 12

Mynd I 13 / Figure I 13

Talva I 3 / Table I 3

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

processing, total import of goods, import of goods excl. ships and aircrafts

and other; Export farmed fish, pelagic fish, demersal fish and other, other

goods, ships, total export of goods, export of goods excl. ships and other;

Trade balance for the years 2009-2017, incl. ships and other goods in DKK

millions, excl. ships and other, in DKK millions].

Mynd I 14 / Figure I 14

Consumption ratio for households according to National Account figures,

1998-2018. (private consumption / disposable income).

Wage income and import of consumer household goods [durable, semi-

durable and non-durable], January 2011 to December 2017, shown as

index (Jan 2011=100).

Net Total - The expected financial situation of Faroese households 1 year

ahead, January 2006 to January 2018.

Business trends survey for households: Total Confidence Index for

Faroese households, January 2006 to January 2018.

Private consumption expenditure in DKK millions and growth in percent

(right axis), 1999 - 2018.

Wage payments, year-to-year changes in percent, based on 12-month

rolling total, January 2008 to January 2018: all business sectors, primary

business sectors, secondary business sectors (incl. construction).

Wage payments, year-to-year change in percent, based on 12-month

rolling total, January 2008 to January 2018: all business sectors, private

tertiary business sectors, and the government sector.

Wage payments in each business sector, and the contribution to overall

growth in wage payments for each business sector, and relative size of

the wage payments for each individual business sector for 2016 and 2017.

[farming, fishing, fish farming and gutting, raw material extraction

industry, fish processing industry, shipyard and forge, other industry,

construction, energy and water supply, commerce and repairs, hotel and

restaurant industry, sea shipment, other shipment, post and

telecommunications, finance and insurance, commercial services,

domestic services, national administration, municipalities and Danish

government institutions, education, health and social services agencies,

associations and culture and other, uncategorised, total].

The number of employees (left) and the number of full-time unemployed

(right), adjusted for seasonal trends, January 2007 to Novemer 2017.

Private investment in DKK millions, and yearly private investment growth

in percentage (right axis), 1999-2018.

Business trends barometer for construction June 2006 to January 2018

(orders, expected prices, expected labour needs, months of contracted

work (right axis)).

Business trends barometer for construction, June 2006 to January 2018:

perceived limitations in production (none, demand, weather, labour, raw

material/equipment, financial limitations, other).

Government (i.e. public) consumption in DKK millions and yearly growth

in government consumption in percent (right axis), 1999-2018.

Government (i.e. public) investment in DKK millions, 1998-2018 (central

government, municipalities).

Mynd I 15 / Figure I 15

Mynd I 16 / Figure I 16

Mynd I 17 / Figure I 17

Mynd I 18 / Figure I 18

Mynd I 19a / Figure I 19a

Mynd I 19b / Figure I 19b

Talva I 4 / Table I 4

Mynd I 20 / Figure I 20

Mynd I 21 / Figure I 21

Mynd I 22 / Figure I 22

Mynd I 23 / Figure I 23

Mynd I 24 / Figure I 24

Mynd I 25 / Figure I 25

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Mynd I 26 / Figure I 26

Government (i.e. public) investment in DKK millions, and yearly growth

in government investment in percent (right axis), 1999-2018.

Central government financial results (central government budget balance)

in DKK millions, 2000-2018.

Net public debt, 2000-2018, in DKK millions (central government,

municipalities, social funds, public sector total).

Central government gross debt and gross assets in DKK millions, 2000-

2018 (gross assets, gross debt, net assets).

Export of three types of fish products, calculated as 12-month rolling total,

January 1994 to December 2017, in DKK millions (salmon, pelagic fish,

demersal fish).

Fish farming slaughter (live weight), 1998-2017, million tonnes.

Values of landed catch of mackerel, herring and blue whiting, in DKK

millions, 2000-2017 (herring, mackerel, blue whiting).

Export of pelagic fish, calculated as 12-month rolling total, January 2000

to December 2017, in DKK millions (mackerel, herring, blue

whiting, fishmeal and fish oil).

Export of fish products, calculated as 12-month rolling total, January 2000

to December 2017, in DKK millions.

Balance of foreign trade (goods only) calculated as 12-month rolling total,

January 1994 to December 2017, in DKK millions (ships excluded, ships

included).

Mynd I 27 / Figure I 27

Mynd I 28 / Figure I 28

Mynd I 29 / Figure I 29

Mynd I 30 / Figure I 30

Mynd I 31 / Figure I 31

Mynd I 32 / Figure I 32

Mynd I 33 / Figure I 33

Mynd I 34 / Figure I 34

Mynd I 35 / Figure I 35

Mynd I 36 / Figure I 36

Import and export of goods (ships excluded) calculated as 12-month

rolling total in DKK millions, January 1994 to December 2017, (imports –

red, exports – blue).

Faroese banks: deposits from and loans to Faroese units, 2013-2018.

Summary (synthesis) of main assumptions for projections, 2013-2018.

Number of people above the age of 70 and 80, respectively, 2017-2056

Ratio between age groups 16-66 years old and 67+ years old, 2017-2056

The number of employees in six different age groups, 2011-2016, index

2011=100

Employment frequency for wage earners in one year age groups, ages 16-

74, years 2007, 2009, 2012, 2015 and 2017

Employment frequency for wage earners in one year age groups, ages 16-

74, years 2007 and 2017

Population growth in one year age groups, ages 16-74, from 2011 to 2017

Taxes paid to state and municipalities, different age groups, 2012-2015

Average (per person) taxes paid to state and municipalities by one year

age groups, 2012-2015

Talva I 5 / Table I 5

Talva I 6 / Table I 6

Mynd II 1 / Figure II 1

Mynd II 2 / Figure II 2

Mynd II 3 /Figure II 3

Mynd II 4 / Figure II 4

Mynd II 5 / Figure II 5

Mynd II 6 / Figure II 6

Talva II 1/ Table II 1

Mynd II 7 / Figure II 7

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Orðalisti

Orðalistin er ein l�½sing av nøkrum av búskaparligu hugtøkunum, sum verða n�½tt í frágreiðingum

Búskaparráðsins.

Almenn nettoskuld

Almenna nettoskuldin fevnir um alla fíggjarliga skuld og áogn í almenna geiranum. Almenna nettoskuldin

er øll fíggjarlig skuld í almenna geiranum frádrigið alla fíggjarliga áogn. Fíggjarliga áognin fevnir millum

annað um tøka gjaldførið og aðrar fíggjarognir.

Almenn n�½tsla

Almennar n�½tsluútreiðslur fevna um almennar rakstrarútreiðslur til millum annað fólkaskúlan,

heilsuverkið og almannaverkið. Almennu lønarútreiðslurnar vóru umleið 3/4 av almennu n�½tsluni í 2011.

Afturat hesum er almenn n�½tsla keyp av vørum og tænastum.

Almennar útreislur tilsamans

Stórsti parturin av almennu útreiðslunum er almenn n�½tsla og veitingar til húsarhald, fyritøkur og feløg.

Í 2011 vóru umleið 86% av almennu útreiðslunum almenn n�½tsla og veitingar til húsarhald, fyritøkur og

feløg. Harafturat eru almennu útreiðslurnar íløgur, rentuútreiðslur, stuðulsútreiðslur og aðrar útreiðslur.

Landið og kommunurnar stóðu fyri 87% av almennu útreiðslunum í 2011.

Arbeiðsfjøld

Tey, sum hava arbeiði, og tey, sum eru arbeiðsleys samantald.

Arbeiðsleys

Tey, sum eru arbeiðsleys, men sum eru tøk á arbeiðsmarknaðinum og leita eftir arbeiði og sostatt eru

partur av arbeiðsfjøldini.

Arbeiðsloysi

Arbeiðsleys í % av arbeiðsfjøldini.

Arbeiðs-produktivitetur, sí framleidni

Arbeiðsvirkni

Tey, sum eru arbeiðsvirkin, eru tey, sum eru í ella hava arbeiði (merkir tað sama sum danska orðið

“beskæftigelse”)

Automatiskir stabilisatorar

Hesir minka um konjunktursveigg í niðurgangadi konjunkturum av tí at skattauppkrav hins almenna

minkar, arbeiðsloysisstuðul og almannahjálp vaksa, samstundis sum eftirspuningurin frá almennu

útreiðslunum (almenn n�½tsla, veitingar og íløgur) er støðugur. Tilsvarandi minka hesir um

konjunktursveigg í uppgangandi konjunkturum, tá skattauppkrav hins almenna veksur,

arbeiðsloysisstuðul og almannahjálp minka, samstundis sum eftirspurningurin frá almennu útreiðslunum

(almenn n�½tsla, veitingar og íløgur) er støðugur.

Avreiðingar

Feskfiskaveiðan (av botnfiski og øðrum fiski) skrásett um avreiðingarskipanina. Mátað í virði ella í nøgd.

Blokkstuðulskipan til at útjavna millum kommunur

Stuðul til kommunur sum staturin fíggjar, og sum vanliga verður útroknaður og veittur eftir sonevndum

objektivum kriterium.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Bruttotjóðarúrtøka og tilkn�½tt tjóðarroknskaparhugtøk

Bruttotjóðarúrtøka kann skilmarkast og ásetast tríggjar vegir:

(a) framleiðsluvegin ella virðisøkingarvegin (útboðsvegin) sum

bruttovirðisøkingin í støðisprísum

(BVØ),

(b) útreiðslu- ella eftirspurnarvegin sum

bruttotjóðarúrtøkan í marknaðarprísum (BTÚ),

ið kann

bólkast sum privat húsarhaldsn�½tsla + privatar íløgur + almenn n�½tsla + almennar íløgur +

(útflutningur av vørum og tænastum – innflutningur av vørum og tænastum. (BTÚ), og

bruttofaktorinntøkan í faktorprísum (BFI).

Vanliga útgangsstøðið er (a), sum vanliga er grundarlagið fyri at finna hinar støddirnar.

BTÚ í marknaðarprísum verður ofta mett sum høvuðsmáti fyri búskaparligt virksemi. BTÚ er ikki fullkomið

mát fyri inntøku ella framleiðslu í einum landi. T.d. leggur tað ikki upp fyri sliti av tilfeingi (náttúru- ella

øðrum tilfeingi) ella útbúnaði. Eisini roynir BTÚ at máta allar vørur og tænastur til ein marknaðarprís,

hóast allar vørur og tænastur ikki hava ein marknaðarprís, t.d. skúla- og heilsutænastur.

(a) Bruttovirðisøking stytt BVØ í støðisprísum;

Virði á allari vinnuligari framleiðslu (sum virðisskapan ella virðisøking) av vørum og tænastum í einum

landi í einum ári, uppgjørd í støðisprísum. BVØ verður roknað við at draga virði á ráevnum og

hjálpitilfari frá framleiðsluvirðinum í øllum vinnugreinum. BVØ verður roknað í støðisprísum.

Bruttovirðisøking verður ofta brúkt til at l�½sa framleiðsluna b�½tta á vinnugreinar. Verður á

enskum/donskum nevnt “gross value added (GVA)” ella “bruttoværditilvækst (BVT)”.

(Samlaða bruttovirðisøkingin í støðisprísum er tað sama sum bruttotjóðarúrtøka í marknaðar-prísum

frádrigið vøruskattir netto, sum fevna um meirvirðisgjald, punktgjøld og aðrar vøruskattir og

vørustudningar.)

(b) Bruttotjóðarúrtøka í marknaðarprísum, stytt BTÚ

Bruttotjóðarúrtøka í marknaðarprísum er virðið í støðisprísum á samlaðari privatari og almennari

framleiðslu frádrigið virðið á ráevnum, vørum og tílíkum, sum verða brúkt í fram-leiðsluni, plus

vøruskattir netto, ið fevna um meirvirðisgjald, punktgjøld og aðrar vøru-skattir minus vørustudningar.

Verður á enskum/donskum nevnt “gross domestic product” (GDP) ella “bruttonationalprodukt (BNP)”.

BTÚ í marknaðarprísum kann síðan bólkast í útreiðslupartar (n�½tsla, íløgur og nettoútflutning av vørum

og tænastum).

Innkoman tilsamans til (sams�½ningin til) allar framleiðslufaktorarnar í einum landi í einum ári,

uppgjørd í faktorprísum; BFI kann verða roknað sum: løn og “restinnkoma” (avskriving, rentur og

avlop). Vanliga liggur lønarparturin millum 2/3 og 3/4. Ensku/donsku heitini eru eru “gross domestic

income at factor cost” og “bruttofaktorinkomst”.

Bruttotjóðarinntøka, stytt BTI;

Øll innkoma, sum íbúgvarnir í einum landi vinna í einum ári, um hon er vunnin innanlands ella

uttanlands, uppgjørd í marknaðarprísum. BTI verður roknað við at leggja lønir, rentur og vinningsb�½ti

úr útlondum aftur at BTÚ, og við at draga lønir, rentur og vinningsb�½ti til útlond frá BTÚ. Ensku/donsku

heitini eru “gross national income” og “bruttonatinalindkomst”.

Bruttotjóðarinntøka tøk, stytt tøk BTI

Bruttotjóðarinntøka, ið er javnað fyri gávur til útheimin og gávur frá útheiminum (m.a. donsku

veitingarnar) og til dømis eisini fyri tryggingarendurgjøld millum land og umheim. Tøk BTI ella tøk

bruttotjóðarinntøka er tann upphædd, sum samfelagið hevur at ráða yvir til n�½tslu og uppsparing.

Ensku/donsku heitini eru “gross national disposable income” og “disponibel bruttonationalindkomst”.

Bruttotjóðarúrtøka í føstum prísum

Bruttotjóðarúrtøka í føstum prísum er uppgerð av BTÚ, har ið roynt verður at javna gongdina í BTÚ

fyri prísvøkstri á ráevnum, vørum og tænastum. Vøksturin í BTÚ í føstum prísum verður vanliga

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

brúktur sum vísital fyri búskaparvøkstur millum lond. Vøkstur í BTÚ í føstum prísum vísir vøkstur í

framleiðsluni í mongdum. Verður nevnt “Real GDP” ella “realt BNP”.

CIF

Virðið er íroknað

“cost,

insurance and freight” sum partur av veitingartreyt.

Eftirspurningur

Nøgdin av vørum og tænastum húsarhald, vinnan, tað almenna og umheimurin vilja keypa.

Fíggjarkrav, netto

Fíggjarkravið, netto, vísir fíggjarliga úrslitið av virkseminum í einum geira ella einum landi. Er

fíggjarkravið til dømis minni enn 0, hevur tøka inntøkan ikki rokkið til at rinda fyri n�½tsluna og

íløguvirksemið, sum hevur verið í tíðarskeiðnum.

Fíggjarpolitikkur

Búskaparpolitisk tiltøk, ið hava sum endamál at st�½ra og minka búskaparlig sveiggj. Skilt verður vanliga

millum at reka aktivan fíggjarpolitik (ekspansivan ella kontraktivan) og at brúka automatiskar

stabilisatorar í passivum fíggjarpolitikki.

Fíggjareffekt (”finanseffekt”):

Eitt roknað mát fyri hvussu nógv fíggjarpolitikkurinn styðjar upp undir búskaparliga virksemið ella

vøksturin í BTÚ. Ein positiv fíggjareffekt vísir at fíggjarpolitikkurin gevur eitt íkast til vøkstur í búskaparliga

virkseminum (vøksturin í BTÚ). Ein negativ fíggjareffekt merkir at fíggjarpolitikkurin gevur eitt íkast til at

tálma búskaparliga virksemið (vøksturin í BTÚ). Ein fíggjareffekt ið verður roknað til null merkir at

fíggjarpolitikkurin hevur verið neutralur og uttan ávirkan á búskaparliga aktivitetin (vøksturin í BTÚ.

Fíggjarligt ella búskaparpolitiskt haldføri

Ein búskaparpolitikkur við givnum regluverki um skattainntøkur, almenna n�½tslu, íløgu og inntøkuflytingar

er haldførur, tá ið nútíðarvirðið av framtíðar almennu útreiðslunum svarar til nútíðarvirðið av framtíðar

almennu inntøkunum (soleiðis at nettoskuld hin almenna verður óbroytt).

Fløskuhálsur

Knappur framleiðslufaktorur; fløskuhálsurin ger av hvussu nógv kann verða framleitt av vøruni.

FOB

veitingartreyt er “free on board”; vøran er latin, tá hon er komin umborð á skipið, ið nevnt er

aftan á “FOB”, og keyparin rindar fyri víðari flutningin.

Framleidni (produktivitetur)

Framleidni verður vanliga uppgjørt sum bruttovirðisøking í føstum prísum fyri hvønn arbeiðstíma

(tímaproduktivitetur) ella fyri hvønn løntakara í framleiðsluni (arbeiðsproduktivitetur).

Framleiðsla

N�½tsla av tilfeingi og útbúnaði at framleiða vørur og tænastur sum hava virði. Virðið á framleiðslu verður

mátað í føstum prísum, t.e. eftir vanligan prísvøkstur.

Gjaldsjavni

Hagfrøðilig uppgerð ið tekur samanum allar búskaparligar flytingar hjá einum landi við umheimin eitt

ávíst tíðarskeið og mátað í sama gjaldoyra. Mest n�½tta konta í gjaldjavnanum er rakstrar-viðskifti

gjaldsjavnans (current account), ið fevnir um vøruflytingar og tænastuflytingar umframt lønar- og

inntøkuflytingar og rakstrarflytingar millum landið og tess umheim. (Sí annars um gjaldsjavnan í

frágreiðingini).

Haldføri: Sí fíggjarligt ella búskaparpolitiskt haldføri.

Haldføris-indikator

Samanfatar við einum %-tali fíggjarligu haldførisgóðskuna hjá einum almennum geira. Negativt virði

merkir minni gott haldføri, og positivt virði gott haldføri. Virðið á haldføris-indikatorinum í % vísir hvussu

stór fíggjarpolitisk tillaging í % av BTÚ skal til, fyri at nettoskuld almenna geirans skal vera óbroytt.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Handilsjavni

Virðið á uttanlandshandli (t.e. inn- og útflutningi) av vørum hjá einum landi við umheimin. Mátað í sama

gjaldoyra og eitt ávíst tíðarskeið. Javnin verður ofta uppgjørdur sum útflutningur minus innflutningur (t.e.

nettoútflutningur).

Inntøku-elastisitetur

(Lutfalslig broyting í eftirspurningi/lutfalslig broyting í inntøku). Er inntøku-elastisiteturin størri enn eitt,

er talan um luksusvøru; er inntøku-elastissiteturin millum eitt og null, er talan um neyðuga vøru; er

inntøku-elastisiteturin negativur, er talan um “inferiøra” vøru. Sí prís-elastisitetur.

Konjunkturar

Stutttíðarsveiggj í búskaparligari framleiðslu og í arbeiðsloysi samsvarandi høvuðsgongdini yvir longri

tíðarskeið. Vit skilja vanliga millum hákonjunktur og lágkonjunktur og stigini millum há- og lágkonjunktur

Konjunkturjavnað alment úrslit

Konjunkturjavnaða almenna úrslitið er staðfest alment úrslit javnað fyri ávirkanir frá konjunktur-støðuni

á almennar inntøkur og útreiðslur og aðrar ikki varandi og serliga umstøður, til dømis oljuprísir ella

serligar íløgur.

Konjunkturjavnaða almenna úrslitið gevur sostatt eina meira rættvísandi mynd av veruligu gongdini í

almenna búskapinum sum heild sammett við staðfesta almenna úrslitið.

Konjunkturjavnaða úrsliti hjá tí almenna verður vanliga á enskum/donskum nevnt “cyclically adjusted

budget balances” ella “strukturel saldo”.

Konjunkturjavnað framleiðsla

Konjunkturjavnað framleiðsla vísir mettu bruttotjóðarúrtøkuna í eini støðu, har ið roynt verður at javna

fyri ávirkanir frá konjunkturunum í samfelagsbúskapinum. Roynt verður sostatt at vísa

bruttotjóðarúrtøkuna í eini støðu við normalkonjunkturi í samfelagnum. Í eini støðu við normal-

konjunkturi verður ofta sagt, at gongdin í samfelagsbúskapinum samsvarar við javnan vøkstur í prísum

og lønum. Í frágreiðingini verður bruttovirðisøking brúkt sum vísital fyri framleiðslu heldur enn

bruttotjóðarúrtøku, men hetta hevur ikki stóran t�½dning fyri úrslitini ella niðurstøður. Verður á

enskum/donskum nevnd “potential output”, “potential GDP” og “strukturelt/potentielt output (BNP)”.

Konjunkturfrávik

Konjunkturfrávikið er munurin millum staðfesta framleiðslu og konjunkturjavnaða framleiðslu. Er

konjunkturfrávikið størri enn 0, kunnu vit siga, at hákonjunkturur er í samfelagsbúskapinum; tr�½st er

sum oftast á arbeiðsmarknaðinum, lítið av tøkari framleiðsluorku er í samfelagnum, og prísvøkstur er á

flestu marknaðum. Er konjunkturfrávikið minni enn 0, kunnu vit siga, at lágkonjunkturur er í

samfelagnum, lítið tr�½st er á arbeiðsmarknaðinum, og tøk framleiðsluorka er í samfelagnum.

Konjunkturfrávik verður á enskum/donskum nevnt “output gap” og “output gab”.

Kredittvirði

Evnini hjá einum lántakara at rinda einum lánveitara lán aftur eftir lánitreytunum. Verður oftast mátað

sum sannlíkindini, at ein lántakari fer at rinda lánið aftur eftir lánitreytunum. Kredittvirðið er avgerandi

fyri, hvørja rentu og hvørjar treytir ein lántakari kann læna pening fyri.

Landskassaskuld

Landskassaskuldin fevnir bara um skuld hjá landinum og harvið ikki um skuld hjá kommunum ella

sosialum grunnum. Meginparturin av landskassaskuldini er lánsbrævalán. Landskassaskuldin er sum

oftast ein bruttouppgerð av skuldini, har dentur verður lagdur á fíggjarligu skyldurnar hjá landinum

(passivsíðuna á fíggjarjavnanum).

Millumkommunal útjavning

Útjavning til kommunur sum verður fíggjaður av kommunum sjálvum. Kommunur sum eru verri fyri enn

miðalkommunan móttaka veitingar frá kommunum sum eru betri fyri enn miðal. Verður útroknað eftir

sonevndum objektivum kriterium.

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Nettoflyting

Tilflutt fólk frádrigið fráflutt fólk. Talan er um nettotilflyting, tá ið tilflutt fólk eru fleiri enn fráflutt.

Nettokassaúrslit

Uppgerð av muninum millum inngjøld til og útgjøld úr landskassanum, sum síggjast beinleiðis á

fíggjarlógini. Sammett við RLÚ-úrslitið (sí niðanfyri) er at nettokassaúrslitið umboðar ein beinleiðis

kassaroknskap, tað vil siga ein uppgerð av gjaldførinum hjá landinum. Nettokassaúrslitið svarar í stóran

mun til broytingina í landskassaskuldini frá ári til ár.

Munurin millum RLÚ-úrslitið (sí niðanfyri) og nettokassaúrslitið stavar í stóran mun frá periodiseringum

(tíðaravmarkingum), við tað at munur kann vera á, hvussu inntøkur ella útreiðslur verða bókaðar í

landsroknskapinum og harvið ávirka RLÚ-úrslitið og hvussu ítøkiligu inn- og útgjøldini fara fram í tíð og

harvið ávirka nettokassaúrslitið.

Peningamongdin

Skilt verður millum fleiri mát yvir peningamongdina. Tað mest einfalda er tað sum húsarhaldini og virkini

hava av seðlum, myntum og innistandandi í peningastovnum. Viðhvørt er støddin á peningamongdini (og

ikki rentan) mál fyri peningapolitikkinum í einum landi, ið kann reka peningapolitikk. T.d. í USA umleið

1980.

Primerar vinnur

Vinnur sum landbúnaður, fiskivinna og námsvinna, eisini kallað tilfeingisvinnur. Framleiða vørur úr

náttúru tilfeingi. Sí sekunderar og tertierar vinnur.

Prís-elastisitetur

Lutfalslig broyting í eftirspurningi/lutfalsig broyting í prísi; er talið numeriskt størri enn eitt, er

eftirspurningurin elastiskur; er talið numeriskt minni enn eitt, er eftirspurningurin prís-óelastiskur. Ein

príslækking fyri prís-elastiskar vørur gevur vøkstur í søluinntøkum, og øvugt tá tað sn�½r seg um prís-

óelastiskar vørur. Sí inntøku-elastisitetur.

Prísvøkstur (inflasjón)

Prísvøkstur merkir, at prísirnir á vørum og tænastum yvirhøvur hækka líðandi yvir tíð.

Rentumunur

Munurin millum inn- og útlánsrenturnar hjá peninga- og fíggjarstovnum í miðal. Rentumunurin er

t�½dningarmesta inntøkukeldan hjá peninga- og fíggjarstovnum. Eisini kallað rentumarginalur.

Rentuspennið

Munurin millum rentuna í tveimum londum ella landabólkum. T.d. munurin millum rentuna Føroyar mugu

gjalda í sambandi og lántøku, og rentuna Danmark má gjalda í sambandi við lántøku.

RLÚ-úrslit

Stytting fyri rakstrar-, løgu- og útlánsúrslit landskassans. RLÚ-úrslitið er munurin millum landskassans

inntøkur og útreiðslur uppgjørt eftir meginreglunum í landsroknskapinum. RLÚ-úrslitið viðvíkur

roknskapinum hjá landskassanum.

Sekunderar vinnur

Vinnur sum framleiða vørur, herundir byggarí og ídnaður. Sí primerar og tertierar vinnur

Skattur og avgjøld

Kravd gjøld til tað almenna uttan nakra ávísa ella serliga mótveiting frá tí almenna.

Skuld

Upphædd sum búskaparlig eind (t.d. fyritøka, persónur ella land) skyldar aðrari búskaparligari eind.

Sosialir grunnar (Almannagrunnar)

Arbeiðsloysisskipanin (eisini kallað ALS), Samhaldsfasti Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnurin (eisini

kallaðar, AMEG, SAMEG ella AMG), Barsilsskipanin og Heilsutrygd.

Staðfestur almennur grundrakstur

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Staðfestur almennur grundrakstur verður í hesum føri l�½stur sum staðfest alment úrslit frádrigið

nettorentuútreiðslur (rentuútreiðslur minus rentuinntøkur). Verður enskum/donskum nevnt “general

government primary balance” og “faktisk primær saldo”.

Staðfest alment úrslit

Almenna úrslitið vísir avlop ella hall hjá tí almenna og verður l�½st sum munurin millum almennar inntøkur

og útreiðslur. Uppgerðin fylgir teimum leiðreglum, sum tjóðarroknskapurin verður uppgjørdur eftir. Tað

almenna fevnir um heimast�½risfyrisitingina, kommunufyrisitingina, ríkis-fyrisitingina og sosialar grunnar.

Verður á enskum/donskum nevnt “general government overall balance” og “faktisk offentlig saldo”.

Staðfest framleiðsla

Virðið á vørum og tænastum frá marknaðarligari framleiðslu, framleiðslu til egna n�½tslu og aðrari

framleiðslu, sum ikki er marknaðarlig. Framleiðsla er ikki tað sama sum søla. Til dømis er framleiðsluvirðið

í handilsvirki ikki sølan, men sølan minus innkeyp av handilsvørum (brutto-vinningur). Í frágreiðingini

verður bruttovirðisøkingin úr tjóðarroknskapinum n�½tt sum vísital fyri framleiðslu. Bruttovirðisøking ella

bruttotjóðarúrtøka verða sum oftast brúkt sum vísitøl fyri framleiðslu. Verður enskum/donskum nevnt

“actual output“ og “faktisk produktion”.

Strukturel saldo (yvirskot ella hall),

sí konjunkturjavnað alment úrslit (cyclically adjusted budget

balance), alment úrslit sum ikki er treytað av konjunkturi (er ein roknað stødd).

Strukturelt arbeiðsloysi,

arbeiðsloysi sum ikki er treytað av konjunkturi (er ein roknað stødd).

Strukturelt arbeiðsvirkni,

arbeiðsvirkni sum ikki er treytað av konjunkturi (er ein roknað stødd).

Tað almenna

Landið (landskassin), kommunurnar, sosialir grunnar, ríkisfyrisitingin, almenn og kommunal partafeløg.

Tað almenna fevnir sostatt um heimast�½risfyrisitingina, kommunufyrisitingina, ríkis-fyrisitingina og

sosialar grunnar. Heimast�½risfyrisitingin fevnir um landsstovnar, meðan kommunufyrisitingin fevnir um

kommunurnar og kommunustovnar. Ríkisfyrisitingin fevnir um donsku ríkistovnarnar í Føroyum, og

sosialu grunnarnir eru Arbeiðsloysisskipanin, Arbeiðs-marknaðar-eftirlønargrunnurin, Barsilsskipanin og

Heilsutrygd.

Tertierar vinnur

Vinnur sum framleiða og selja tænastur, herundir tað mesta av almenna geiranum. Sí primerar og

sekunderar vinnur.

Tøk bruttotjóðarinntøka

Sí frágreiðingina undir bruttotjóðarúrtøka

Uppsparing

Munurin millum inntøku og n�½tslu hjá ávísari búskaparligari eind (t.d. einum húsarhaldi ella eini fyritøku).

Útboð

Vørunøgdin tilsamans og tænastur, ið eru tøk at keypa hjá húsarhaldum, vinnuni, tí almenna og

umheiminum. Í makrobúskapi: framleiðslukapasiteturin (útboðskapasiteturin) í búskapinum

Virðisøking

Munurin á virðinum á framleiðsluni og virðinum á n�½tslu í framleiðsluni.T.e. tað virðið, ið verðru lagt

afturat virðinum á n�½tsluni (t.d. rávøru) við góðsking í framleiðsluni. Sí Bruttovirðisøkingin (BVØ) í

støðisprísum

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

Tíðindaskriv frá Búskaparráðnum hin 28. februar 2018

Lægri búskaparvøkstur í 2018

Búskaparráðið hevur endurmett vøksturin í BTÚ í leypandi prísum fyri árini 2017-2018. Búskaparráðið

metir nú vøksturin í 2017 at hava verið eitt vet hægri enn í undanfarnu frágreiðing og vøksturin í 2018

at verða nakað væl lægri enn áður mett. Hesar broyttu metingarnar av búskaparvøkstrinum árini 2017-

18 stava frá n�½ggjum fortreytum. Útlit eru fyri eini minking í vøkstrinum ella møguligari niðurgongd í

2018 vegna minkandi kvotur, hægri oljuprísir, minni væntaða tøku í alivinnuni og væntaða

prísniðurgongd.

BTÚ-vøksturin í 2018 í leypandi prísum stavar í høvuðsheitum frá innlendskum eftirspurningi.

Sum Búskaparráðið í undanfarnum frágreiðingum hevur gjørt vart við, fer demografiska tr�½stið hvørt

næstkomandi ár tey næstu 20 árini at tr�½sta útreiðslurnar í heilsuverkinum uppeftir, og tað sama verður

galdandi fyri kostnaðin í eldrarøktini. Avleiðingarnar gera tað neyðugt hjá ábyrgdarhavandi politiska

myndugleika, so neyvt sum gjørligt, at meta um fylgjurnar, uttan at lata seg misleiða av núverandi "góðu

tíðunum", "stóra arbeiðsvirkninum" ella "vøkstrinum í fólkatalinum".

Eftir meting Búskaparráðsins er demografi-treytaði fíggjarligi haldføristrupulleikin tann størsta einstaka

avbjóðingin móti føroyska samfelagsbúskapinum. Tí eru n�½skipanir, ið geva sítt íkast til inntøkur hins

almenna, neyðugar, um haldføristrupulleikin skal loysast.

Búskaparráðsfrágreiðingin er at finna á heimasíðu Fróðskaparsetursins/Búskaparráðsins:

https://setur.fo/en/setrid/styrid-rad-og-samstoerv/buskaparradid/

Um nakar ynskir at fáa viðmerkingar til várfrágreiðingina 2018, kann viðkomandi venda sær til Sverra

Hansen, formann, á tlf. (00299) 55 41 32

FÆU, Alm.del - 2017-18 - Bilag 13: Indberetning nr. 2/2018 fra Rigsombudsmanden på Færøerne

English Summary

The development in the Faroese economy the past few years has been unusual due to exceptionally

favourable salmon and oil prices, high pelagic fisheries and a national fiscal deficit (until 2016) during a

marked upswing in the business cycle. Therefore, it has proven difficult to generate short-term prognoses.

Since 2009, there has been an overall increase in fish exports every year, amounting to more than a

doubling of the value in fish exports.

The Economic Council has adjusted its estimation of growth in GDP in current prices for 2017-2018. The

Economic Council now estimates the growth in 2017 to be slightly higher than in the last report and the

growth in 2018 to be significantly lower than previously estimated. These revised estimates for economic

growth in 2017-2018 are based on new conditions. A decrease in growth or potential decline in 2018 is

prospected because of shrinking quotas, higher oil prices, expected lower revenues in fish farming and

an expected drop in the price level.

GDP growth for 2018 in current prices is mainly due to domestic demand.

As the Economic Council has noted in previous reports, the demographic pressure will push expenses in

the health sector up every year for the next twenty years. The same is the case for elder care. Considering

the consequences of this, the relevant political authorities must assess as precisely as possible these

consequences and not allow themselves to be misled by the current “good times,” “high employment” or

“population growth.”

In the estimation of the Economic Council, the greatest single challenge to the Faroese national economy

is the demographically conditioned financial sustainability challenge.

The Economic Council has never believed that a pensions reform on its own can solve the sustainability

challenge as a whole. Therefore, if this challenge is to be solved, other reforms, which contribute to the

state’s income, are necessary.

It is e.g. reckless to claim that future pensioners, after a pension reform, will be able through taxes and

duties to finance the funds needed for age related expenses as pensions, elder care and health care—or

finance even an increasing part of these expenses.

The data also suggests that if the proportion of those aged 67 or more in employment is to increase over

time, the political authorities have to implement this by raising the retirement age. These raises should

follow the statistical increase in life expectancy.

The Economic Council expects that the business cycles will continue to rise and fall as they have hitherto

done, and the council does not believe its claims about a sustainability challenge and the need for reforms

are exaggerated.

A part of the Economic Council’s work in the future will be to recalculate at regular intervals the

consequences of reforms for financial stability with current data and a sustainability model. Such

recalculations should be produced when adopted reforms have been in effect for a year.